Ministerstwo Sprawiedliwości nie przewiduje nowelizacji przepisów, która by zwiększała ochronę prawną dla kursantów nauki jazdy.To odpowiedź na interpelację Wojciecha Żukowskiego, posła z Lubelszczyzny. Tam Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim skazał kursantkę za spowodowanie wypadku drogowego. Zdaniem ministerstwa obowiązujące przepisy i wynikające z nich zasady odpowiedzialności w sposób jednoznaczny rozstrzygają, kto ponosi odpowiedzialność za wypadek drogowy spowodowany przez kursanta szkoły nauki jazdy. Umożliwiają też indywidualizację tej odpowiedzialności adekwatną do stopnia społecznej szkodliwości czynu i stopnia winy sprawcy zdarzenia. Ministerstwo wskazuje, że interpretacja, kto może popełnić przestępstwo z art. 177 kodeksu karnego, nie budzi wątpliwości. Może je popełnić każda osoba, która naruszając – chociażby nieumyślnie – zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, spowodowała wypadek drogowy. Osobą taką może być zarówno pieszy, jak i pasażer bądź kierujący pojazdem, w tym także kursant szkoły nauki jazdy. Ministerstwo przypomina, że kursant, zanim przystąpi do kierowania pojazdem, musi znać przepisy o ruchu drogowym oraz technikę prowadzenia pojazdu mechanicznego. Warunki dopuszczenia do zajęć praktycznych określa § 12 ust. 2 rozporządzenia ministra infrastruktury z 2 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów. Kursant posiada więc odpowiedni stopień wiedzy i umiejętności, by móc przewidywać rozwój sytuacji na drodze i odpowiednio do tego dostosować swoje zachowanie. Obowiązkiem instruktora jest korygowanie nieprawidłowych zachowań kursanta, a jego odpowiedzialność jest niezależna od odpowiedzialności kursanta. Jej zakres uzależniony jest m.in. od rodzaju i wagi naruszonych przez instruktora norm, sposobu ich naruszenia oraz skutków, które były rezultatem nieprawidłowego zachowania instruktora – doniosła “Rzeczpospolita”.
Interpelacja (nr 13681) do ministra sprawiedliwości w sprawie ochrony prawnej kursantów nauki jazdy
Szanowny Panie Ministrze! Chciałbym poruszyć temat, który w ostatnim czasie wzburzył opinię publiczną. Chodzi mianowicie o przypadek, w którym odczas nauki jazdy został spowodowany wypadek przez kursanta nauki jazdy. Z przekazywanych faktów wynika, że osoba, która prowadziła samochód, nie dostosowała prędkości do warunków atmosferycznych. Nie podlega dyskusji kwestia, że zawsze należy ukarać winnego spowodowania wypadku, ale wątpliwości budzi fakt, że negatywne konsekwencje poniosła osoba, która dopiero uczy się jeździć. W procesie nauki kursant powinien ufać instruktorowi jazdy, wykonując jego polecenia i liczyć na jego prawidłową reakcję w razie popełnienia błędu. Natomiast instruktor musi czuwać nad prawidłowym przebiegiem kursu oraz ponosić odpowiedzialność za przewinienia podopiecznego. Jednak w myśl polskiego prawa osoba kierująca samochodem pod nadzorem instruktora nie jest wyłączona od odpowiedzialności prawnej.
Wobec powyższego zwracam się z pytaniami:
1. Czy Pan Minister zamierza podjąć działania, aby zwiększyć ochronę prawną dla kursantów nauki jazdy?
2. Jeśli tak, to kiedy można spodziewać się działań w tym kierunku?
Z poważaniem Poseł Wojciech Żukowski
Tomaszów Lubelski, dnia 18 grudnia 2009 r.
Zbigniew Wrona - podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
Tekst odpowiedzi na interpelację poselską (nr 13681)
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Wojciecha Żukowskiego z dnia 18 grudnia 2009 r., przekazaną przy piśmie z dnia 5 stycznia 2010 r., nr SPS-023-13681/10, w sprawie ochrony prawnej kursantów nauki jazdy, uprzejmie przedstawiam, co następuje. Zasady odpowiedzialności karnej określone są w części ogólnej ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). Odnoszą się one do wszystkich przestępstw wskazanych w części szczególnej Kodeksu karnego oraz w ustawach szczególnych. Zasady odpowiedzialności karnej za popełnienie wykroczeń określonych w części szczególnej ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756, z późn. zm.), jak i w innych ustawach szczególnych, wskazuje część ogólna Kodeksu wykroczeń. Odpowiedzialność karna w rozumieniu szerokim, obejmującym również odpowiedzialność za czyny rangi wykroczenia, opiera się na zasadzie winy (nullum crimen sine culpa). Wymóg ustalenia winy sprawcy czynu ma rangę konstytucyjną i jest wywodzony z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 konstytucji) oraz z zasady godności człowieka jako najwyższego i niezbywalnego dobra (art. 30 konstytucji). Kara nie może być orzeczona bez stwierdzenia winy, gdyż jest ona odpowiedzią na zachowanie sprawcy czynu zabronionego. Zachowanie to musi naruszać ustalony porządek prawny, cechować się społeczną szkodliwością w stopniu wyższym niż znikomy oraz obejmować wadliwość procesu decyzyjnego sprawcy czynu zabronionego w sytuacji, w której można było wymagać od niego postępowania zgodnego z nakazem wynikającym z przepisów prawa. Zasada winy wyłącza tym samym możliwość przypisania sprawcy tzw. obiektywnych następstw czynu. Wina limituje również wymiar kary w tym sensie, że kara nie może swoją dolegliwością przekraczać stopnia winy. W prawie karnym wina stanowi zatem legitymizację prawnokarnej reakcji państwa na czyn bezprawny, karalny i karygodny, stopień winy limituje natomiast granice tej reakcji. Obowiązujące przepisy i wynikające z nich zasady odpowiedzialności w sposób jednoznaczny rozstrzygają, kto ponosi odpowiedzialność za wypadek drogowy spowodowany przez kursanta szkoły nauki jazdy. Czyn opisany w art. 177 K.k., statuującym przestępstwo spowodowania wypadku komunikacyjnego, ma charakter przestępstwa powszechnego. Jego podmiotem może być każda osoba, która naruszając – chociażby nieumyślnie – zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, spowodowała wypadek drogowy. Osobą taką może być każdy uczestnik ruchu drogowego, zarówno pieszy, jak i pasażer bądź kierujący pojazdem, w tym także kursant szkoły nauki jazdy. Kursant, zanim przystąpi do kierowania pojazdem w ruchu lądowym, musi posiadać przygotowanie z zakresu przepisów o ruchu drogowym oraz techniki prowadzenia pojazdu mechanicznego. Warunki dopuszczenia do zajęć praktycznych określa § 12 ust. 2 rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 2 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. Nr 217, poz. 1834, z późn. zm.), wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 115 ust. 1 pkt 1–4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, z późn. zm.). Kursant szkoły nauki jazdy posiada więc odpowiedni stopień wiedzy i umiejętności, by móc przewidywać rozwój sytuacji na drodze i odpowiednio do tego dostosować swoje zachowanie. Oczywiście wszelkie niewłaściwe zachowania kursanta powinny być korygowane przez instruktora nauki jazdy. Zgodnie z art. 87 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym kierującym może być także osoba, która odbywa, w ramach szkolenia, naukę jazdy pod nadzorem instruktora, oraz osoba zdająca egzamin państwowy pod nadzorem egzaminatora. Warunkiem koniecznym w obu wypadkach jest odbywanie jazdy odpowiednio przystosowanym pojazdem. W nauce prawa karnego wskazuje się, że w stosunku do osoby uczącej się, z uwagi na mniejszy stopień opanowania techniki prowadzenia pojazdu oraz brak doświadczenia, zastosowane muszą być łagodniejsze kryteria oceny możliwości przewidywania konsekwencji jej zachowania w ruchu, co wpływa zarówno na ocenę zaistnienia wymaganej przez przepis szczególny strony podmiotowej w postaci nieumyślności (zgodnie z art. 9 § 2 K.k. nieumyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć), jak również ustalenie winy i jej stopnia. Odrębną kwestią jest możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej instruktora prowadzącego praktyczną naukę jazdy w warunkach ruchu drogowego, którego zachowanie mogło się przyczynić do spowodowania przez kursanta wypadku drogowego (także poprzez niezapobieżenie, wbrew obowiązkowi, skutkom błędnego zachowania osoby prowadzącej pojazd). Odpowiedzialność instruktora będzie miała charakter niezależny od odpowiedzialności kursanta, zaś jej zakres uzależniony będzie m.in. od rodzaju i wagi naruszonych przez instruktora norm, sposobu ich naruszenia oraz skutków, które były rezultatem nieprawidłowego zachowania instruktora. Prowadzenie pojazdów, podobnie jak uczestniczenie w ruchu drogowym w innym charakterze (np. piesi), jest działaniem świadomym, wiążącym się z ryzykiem odpowiedzialności karnej w wypadku naruszenia obowiązujących w tym zakresie zasad bezpieczeństwa, zaś warunki i okoliczności wyłączające lub redukujące zakres tej odpowiedzialności podlegają ocenie niezawisłego i niezależnego sądu. W świetle powyżej przedstawionych okoliczności przekonujące jest stwierdzenie, że wobec kompleksowego charakteru obowiązujących unormowań określających zasady i zakres odpowiedzialności karnej uczestników ruchu drogowego, umożliwiających indywidualizację tej odpowiedzialności adekwatną do stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz stopnia winy sprawcy zdarzenia w ruchu drogowym, podejmowanie działań zmierzających do “zwiększenia ochrony prawnej dla kursantów nauki jazdy” nie znajduje dostatecznego uzasadnienia.
Z wyrazami szacunku
