Postulat umieszczenia na druku mandatu karnego pouczenia o możliwości zaskarżenia przyjętego mandatu do sądu to temat wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Ireny Lipowskiej do Ministra Spraw Wewnętrznych.
Warszawa, dnia 3 stycznia 2013 r.
RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Obywatelskich
Irena LIPOWICZ
RPO-714198-II/08/MW
00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00
Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan
Jacek Cichocki
Minister Spraw Wewnętrznych
Szanowny Panie Ministrze,
Pismem z dnia 29 października 2012 r. zwróciłam się do Dyrektora Departamentu Spraw Obywatelskich podległego Panu Ministerstwa o przesłanie informacji na temat sposobu załatwienia sprawy prowadzonej przez ten Departament pod sygn. DSO-WUI-580-14/12. Przedmiot rozstrzygnięcia w tejże sprawie stanowiła kwestia braku umieszczenia na stosowanym obecnie druku mandatu karnego odpowiedniego pouczenia o możliwości zaskarżenia przyjętego mandatu karnego do sądu, tj. o uprawnieniu przysługującym ukaranemu na podstawie art. 101 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.s.w.).
Z otrzymanej od Dyrektora Departamentu Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odpowiedzi (pismo z dnia 13 listopada 2012 r.) wynika, że pismem z dnia 12 września 2012 r. Departament Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych udzielił odpowiedzi odmownej na przekazane przez Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie wystąpienie obywatela zawierające postulat zawarcia w pouczeniu znajdującym się na formularzu mandatu karnego określonego wzorem stanowiącym załącznik (odcinek C - s. 1 i 2) do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. nr 20, poz. 201 ze zm.) treści przepisu art. 101 k.p.s.w.
Z tym stanowiskiem wnioskodawca nie zgodził się i kolejnym pismem (z dnia 28 września 2012 r.) wniósł ponownie o poprawienie druków formularzy mandatu karnego we wskazany uprzednio sposób. W odpowiedzi na to wystąpienie Departament Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pismem z dnia 5 listopada 2012 r. udzielił ponownie odpowiedzi odmownej.
Z uzasadnienia stanowiska zajętego przez Departament Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wynika, że sprawca wykroczenia zgodnie z dyspozycją art. 97 § 2 k.p.s.w. może odmówić przyjęcia mandatu; pouczenie o takim uprawnieniu i skutkach jego wykonania znajduje się na stosowanym formularzu mandatowym. Funkcjonariusz nakładający grzywnę obowiązany jest ponadto określić jej wysokość oraz zarzucane wykroczenie, a także pouczyć sprawcę o uprawnieniu do odmowy przyjęcia mandatu karnego i skutkach prawnych takiej odmowy. Przyjęcie mandatu karnego oznacza bowiem jego akceptację skutkującą- w przypadku mandatu kredytowanego – uzyskaniem waloru prawomocności z chwilą jego przyjęcia przez ukaranego; natomiast w przypadku mandatu zaocznego uprawomocnienie się następuje w chwili zapłacenia grzywny w wyznaczonym terminie i miejscu. W odpowiedziach Departamentu Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wskazywano również, iż prawomocność mandatu oznacza, że nie przysługuje od niego żaden środek odwoławczy ani inny zwyczajny środek zaskarżenia; przyjęcie mandatu kredytowanego (względnie: uiszczenie kwoty wskazanej w mandacie zaocznym) kończy postępowanie prowadzone o określony czyn stanowiący wykroczenie i skutkuje powstaniem stanu powagi rzeczy osądzonej co do tegoż czynu.
Aczkolwiek prawomocny mandat karny może zostać uchylony przez sąd w trybie określonym w art. 101 § 1 k.p.s.w., przypadki takie mają charakter wyjątkowy, tj., gdy grzywnę nałożono za czyn niestanowiący wykroczenia. Z uwagi na to, iż uchylenie mandatu następuje na wniosek ukaranego złożony w zawitym terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu lub z urzędu, pismo ukaranego zawierające takie żądanie należy uznać za nadzwyczajny środek zaskarżenia o bardzo wąskim zakresie zastosowania. W mojej ocenie argumentacja podana przez Dyrektora Departamentu Spraw Obywatelskich Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie jest w pełni trafna. Nie ulega wprawdzie kwestii to, iż przypadki uchylenia mandatu karnego przez sąd na podstawie art. 101 § 1 k.p.s.w. mają charakter wyjątkowy. Niemniej, zgodnie z dyspozycją art. 8 k.p.s.w. w postępowaniu uregulowanym w tym kodeksie stosuje się odpowiednio przepisy art. 2, 4, 5, 7-9, 13, 14, art. 15 § 2 i 3, art. 16, art. 18 § 2, art. 20 i 23 k.p.k. Wymieniony w tym katalogu przepis art. 16 § 1 k.p.k. stanowi, iż jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Organ prowadzący postępowanie powinien ponadto - w miarę potrzeby - udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi. W razie braku takiego pouczenia, gdy w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje się odpowiednio § 1 art. 16 k.p.k. (art. 16 § 2 k.p.k.). W literaturze wskazuje się, iż uchylanie mandatów w oparciu o art. 101 § 1 k.p.s.w. odnosi się do mandatów prawomocnych, stąd też wniosek, o jakim mowa w art. 101 § 1 k.p.s.w., jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia (zob. T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Lex Omega, stan na dzień 12 grudnia 2012 r.). Niemniej, stosownie do dyspozycji art. 38 § 1 k.p.s.w. do czynności procesowych prowadzonych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia stosuje się odpowiednio także m.in. przepis 100 § 6 zd. 1 k.p.k., który stanowi, że po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu. Skoro zaś przepis otwierający dział IV k.p.s.w. (zatytułowany “Czynności procesowe"), tj. art. 32 § 1 k.p.s.w., stanowi, iż rozstrzygnięcia zapadają w postaci orzeczeń, zarządzeń albo mandatów karnych, uznać należy, że aczkolwiek mandat karny nie stanowi orzeczenia (art. 32 § 2 zd. 1 k.p.s.w. a contrario), to jednak jego wydanie stanowi niewątpliwie czynność procesową w rozumieniu art. 38 § 1 k.p.s.w. Organ wydający mandat karny obowiązany jest zatem pouczyć sprawcę wykroczenia nie tylko o uprawnieniu i konsekwencjach nieprzyjęcia mandatu, ale także – w razie przyjęcia mandatu - o uprawnieniu do jego zaskarżenia w trybie nadzwyczajnym opartym na art. 101 § 1 k.p.s.w. w związku z bezwzględnie wiążącym charakterem nakładającego taki obowiązek przepisu art. 100 § 6 zd. 1 k.p.k. w zw. z art. 38 § 1 k.p.s.w. Dodatkowo zauważyć należy, że z uzyskanej przeze mnie od Ministra Sprawiedliwości informacji wynika, iż opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego projekt ustawy nowelizującej m.in. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia obejmuje zakresem zmian przepis art. 101 § 1 k.p.s.w. Projekt zakłada rozszerzenie katalogu przyczyn uchylenia mandatu karnego w tym trybie o przypadki, gdy grzywnę nałożono wobec osoby niebędącej sprawcą wykroczenia, a także gdy nałożono ją na osobę, która nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenie (np. nieletniego czy niepoczytalnego). Co więcej, zgodnie z dyspozycją projektowanego art. 101 § la k.p.s.w. prawomocny mandat karny podlegałby również uchyleniu w trybie wskazanym w § 1 art. 101 k.p.s.w., jeżeli grzywnę nałożono wbrew zakazom określonym w art. 96 § 2 k.p.s.w., a także jeżeli wysokość nałożonej kary grzywny przekroczyłaby wartość maksymalną określoną w art. 96 § 1-Ib (w tym jednak przypadku uchylenie mandatu następowałoby w części przekraczającej dopuszczalną wysokość). Skoro zatem zakres kontroli sądowej postępowania mandatowego realizowanego w trybie art. 101 § 1 k.p.s.w. uległby po wejściu w życie cytowanej ustawy nowelizującej istotnemu poszerzeniu, tym bardziej aktualna staje się kwestia odpowiedniego pouczenia osoby ukaranej o uprawnieniu do zainicjowania takiej. Mając na uwadze przedstawione okoliczności zwracam się do Pana Ministra z uprzejmą prośbą o rozważenie możliwości podjęcia działań skutkujących uwzględnieniem postulatu umieszczenia w stosowanym formularzu mandatowym pouczenia o treści art. 101 § 1 k.p.s.w., a także o poinformowanie mnie o zajętym przez Pana Ministra stanowisku.
Łączę wyrazy szacunku
/-/ Irena Lipowicz
