Ministerstwo Infrastruktury realizując przyjęty przez Radę Ministrów program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego GAMBIT 2000 oraz założenia Rządowej Strategii Antykorupcyjnej przygotowało projekt nowego rozporządzenia w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów.
Przygotowane zmiany wynikają także z zaleceń protokołu pokontrolnego Najwyższej Izby Kontroli, której to kontrolerzy dokonali ogólnego przeglądu systemu szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców w Polsce.
W związku z powyższym główne propozycje projektu rozporządzenia to:
w zakresie egzaminów państwowych na prawo jazdy kategorii B, przeniesienie wykonania zadań parkowania (prostopadłe, równoległe) z placu manewrowego do ruchu drogowego, oraz powiększenie wymiarów pasa ruchu stosowanego na egzaminie do wymiarów faktycznego pasa ruchu spotykanego w miastach. Zmiana ta spowoduje przeniesienie szkolenia kandydatów na kierowców z placów manewrowych do ruchu drogowego.
wprowadzenie obowiązku rejestracji przebiegu egzaminu praktycznego na prawo jazdy w zakresie kategorii B prawa jazdy w formie nagrania audio i wideo, co pozwoli na bieżący nadzór nad sposobem przeprowadzania egzaminów przez poszczególnych egzaminatorów.
wyodrębnienie 4 obowiązkowych godzin zajęć szkolenia teoretycznego i ćwiczeń w zakresie pomocy przedlekarskiej bez dodatkowego zwiększania ilości godzin zajęć teoretycznych,
wyodrębnienie 2 obowiązkowych godzin szkolenia praktycznego w godzinach nocnych bez zmiany dotychczasowego limitu godzin zajęć praktycznych,
wprowadzenie obowiązku przydzielenia osobie szkolonej w ośrodku szkolenia tzw. instruktora prowadzącego? szkolenie, który:
będzie odpowiedzialny za proces szkolenia tej osoby,
będzie mógł na jej wniosek uczestniczyć w egzaminie praktycznym na prawo jazdy,
wprowadzenie norm czasowych regulujących czas pracy instruktora nauki jazdy wykonującego równolegle inny zawód,
wprowadzenie nowej, bardziej szczegółowej karty przeprowadzonych zajęć,
Usankcjonowano prowadzenie przez ośrodki szkolenia kierowców szkolenia uzupełniającego. Szkolenie to nie wymaga wydania zaświadczenia i jest dotychczas popularnie nazywane ?jazdami doszkalającymi?. Usankcjonowanie w rozporządzeniu takiego szkolenia jest niezbędne ponieważ dotychczasowa praktyka wykazała, że ośrodki szkolenia prowadziły jazdy doszkalające bez karty przeprowadzonych zajęć, bez sprawdzenia czy osoba posiada badania lekarskie, bez wpisu w książce ewidencji osób szkolonych i bez wydawania rachunków za pobrane opłaty co skutkowało nie ewidencjonowanymi dochodami, i zagrożeniem dla osoby szkolonej w przypadku wypadku drogowego (odmowa wypłaty ewentualnych odszkodowań).
Dotychczasowe przepisy rozporządzenia w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami instruktorów i egzaminatorów pozwalały aby w procesie szkolenia praktycznego kandydata na kierowcę w ciągu 30 godzin zajęć praktycznych każda godzina była przeprowadzana z innym instruktorem nauki jazdy. Oczywiście jest to opis sytuacji ekstremalnej, ale w wielu ośrodkach szkolenia kierowców na terenie kraju stosowano metodę losowego przydzielania instruktora do osoby szkolonej uzależniając przydział wyłącznie od terminu prowadzonych zajęć. Ze względów metodycznych taki podział szkolenia powoduje, że w zasadzie każdy następny instruktor nie wie co osoba szkolona już umie, a czego jeszcze nie i w zasadzie co najmniej jedną godzinę poświęca na ?przetestowanie? jej umiejętności zamiast prowadzić właściwe szkolenie. Takie działanie powoduje także rozmycie odpowiedzialności za proces szkolenia kandydata na kierowcę. W związku z tym w efekcie procesu szkolenia uzyskujemy osobę, która pewne zachowania na drodze ma wypracowane do perfekcji, a pewnych zachowań w ogóle nie jest nauczona. Dlatego też postanowiono wprowadzić do procesu szkolenia ?instruktora prowadzącego?, który będzie musiał być przydzielony imiennie osobie szkolonej w ośrodku szkolenia kierowców, będzie musiał przeprowadzić co najmniej 50 % szkolenia praktycznego danej osoby, będzie musiał potwierdzić przygotowanie tej osoby do udziału w egzaminie państwowym. Ten właśnie instruktor będzie mógł na życzenie osoby egzaminowanej uczestniczyć w egzaminie państwowym na prawo jazdy. Instruktor w samochodzie egzaminacyjnym będzie na prawach obserwatora, bez prawa ingerencji w przebieg egzaminu. Uczestnictwo tego instruktora w egzaminie umożliwi przede wszystkim obserwację faktycznego przebiegu egzaminu i da możliwość instruktorowi na poprawę sposobu prowadzenia szkolenia. Od strony egzaminatora wymusi to, kulturalny i uczciwy sposób komunikacji z osobą egzaminowaną oraz poprawę rzetelności oceny osoby egzaminowanej.
Osoba egzaminowan przede wszystkim będzie poddana mniejszemu stresowi ponieważ nie będzie już sama na egzaminie i będzie wiedziała, że ocena umiejętności wystawiona przez egzaminatora będzie obiektywna.
W dotychczasowych przepisach widniał zapis dotyczący, maksymalnego czasu przez jaki w ciągu doby może pojedynczy instruktor spędzić na szkoleniu kandydatów na kierowców. Jest to 8 godzin. Czas ten nie zależy od tego czy instruktor miał w tym dniu np.: 12 godzin służby jako strażak. Szkolenie niejednokrotnie odbywało się jako kolejne godziny pracy po 12 czy 8 godzinnym dniu pracy. Takie szkolenie było bardzo nieefektywne ponieważ zmęczony inną pracą instruktor w zasadzie nie przekazywał wiedzy osobie szkolonej a jedynie dbał aby w czasie jazdy nie zasnąć i nie wjechać pod czy na inny pojazd. W związku z powyższym wprowadzono przepis zawężający ogólny czas pracy instruktora w ciągu doby do 12 godzin. Spowoduje to, że np.: po 8 godzinach pracy jako np. policjant instruktor będzie mógł przeprowadzić w danym dniu nie więcej niż 4 godziny zajęć dla kandydatów na kierowców. Wpłynie to bezpośrednio na poprawę jakości szkolenia kandydatów na kierowców, a pośrednio na poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Jednym z działań pozwalających na poprawę obiektywności i bezstronności oceny kandydata na kierowcę w trakcie egzaminu państwowego na prawo jazdy jest wprowadzenie obowiązkowej rejestracji przebiegu egzaminu w formie obrazu i dźwięku. Kamery i mikrofony umieszczone zostaną wewnątrz samochodów egzaminacyjnych. Będą nagrywać co najmniej obraz widoczny przez przednią szybę samochodu egzaminacyjnego oraz dźwięk wewnątrz auta. Nagranie będzie między innymi służyło jako pomoc przy rozpatrywaniu skarg na przebieg egzaminu złożonych przez osoby zdające, zapewni pełną informację na temat zachowania się instruktora prowadzącego na egzaminie państwowym i pozwoli na prowadzenie bezpośredniego nadzoru nad sposobem przeprowadzania egzaminu państwowego przez egzaminatora. Koszt montażu kamery i zestawu do rejestracji przebiegu egzaminu w pojedynczym samochodzie szacuje się na około 3000 zł. Jest to także realizacja zaleceń pokontrolnych Najwyższej Izby Kontroli związanych z uczestnictwem w egzaminie tylko 2 osób ? osoby egzaminowanej i egzaminatora, - co zdaniem kontrolerów może powodować sytuacje korupcjogenne. Te przypuszczenia potwierdzane są w ostatnich czasach poprzez akcje policyjne kończące się aresztowaniami egzaminatorów i instruktorów nauki jazdy.
Wprowadzono nowe zasady przeprowadzania egzaminów państwowych na prawo jazdy. Dotyczy to w szczególności kategorii B prawa jazdy. Dotychczasowe przepisy w tym zakresie przewidywały, że egzamin praktyczny na prawo jazdy będzie podzielony na dwie umowne części, czyli na egzamin na placu manewrowym oraz na egzamin w ruchu drogowym. Egzamin na placu manewrowym polegał na wykonaniu szeregu manewrów pomiędzy pachołkami, tyczkami i liniami. Były to manewry związane z parkowaniem pojazdu. Niestety jak wykazały obserwacje i doświadczenia praktyczne, zadania parkowania wykonywane na placu manewrowym w taki sposób stanowiły poważną barierę do pokonania nie dając poglądu na to jak faktycznie osoba egzaminowana zachowuje się w ruchu drogowym. Dlatego też proces szkolenia kandydata na kierowcę niejednokrotnie przeradzał się w szkółkę parkowania pomiędzy ?patykami? z odwróceniem uwagi od, w zasadzie najważniejszej części szkolenia, czyli od ruchu drogowego.
Aby zmienić tą prawidłowość postanowiono, że egzamin praktyczny na prawo jazdy kategorii B, będzie przeprowadzany na placu manewrowym obejmując wyłącznie sprawdzenie umiejętności poruszania się pojazdem (jazda pasem ruchu do przodu i tyłu i ruszanie pod górkę) i w ruchu drogowym gdzie będzie odbywało się sprawdzenie umiejętności bezpiecznego zachowania się w nim obejmujące także umiejętność parkowania.
Ostatnią z najważniejszych zmian jest określenie obowiązkowych godzin szkolenia teoretycznego i ćwiczeń w zakresie pomocy przedlekarskiej na kursie dla kandydatów na kierowców. Dotychczas temat ten realizowany był w trakcie 1 godziny lekcyjnej ? 45 min i polegał głównie na obejrzeniu filmu i omówieniu pytań w tym zakresie występujących na egzaminie państwowym na prawo jazdy. Tak ograniczone szkolenie w tym zakresie powodowało, że osoby mające prawny obowiązek udzielania pomocy przedlekarskiej na drodze, nie wiedział jak się do tego zabrać, a niejednokrotnie bały się w ogóle udzielić jakiejkolwiek pomocy. W nowych przepisach ilość godzin zajęć z pierwszej pomocy wzrosła do 4 i w ocenie ekspertów jest wartością wystarczającą dla dokonania omówienia teorii i przeprowadzenia szeregu ćwiczeń w tym zakresie.
W przepisach dotyczących procesu szkolenia i egzaminowania określono czas przechowywania książek ewidencji osób szkolonych, kart przeprowadzonych zajęć, oraz protokołów egzaminacyjnych. Czas przechowywania książek ewidencji osób szkolonych dla kursów dla kandydatów na kierowców, kursów dla kandydatów na instruktorów i egzaminatorów został określony na 10 lat od momentu dokonania ostatniego wpisu. Taki okres przechowywania tych dokumentów związany jest z koniecznością uzyskiwania informacji i potwierdzeń dotyczących ukończonego kursu dla kandydatów na kierowców, instruktorów i egzaminatorów. Nie można określić daty w jakim terminie poszczególne osoby, które ukończyły kurs przystąpią do egzaminu państwowego, dlatego też trudno określić maksymalny wymagany okres przechowywania tych dokumentów. Jednakże okres 10 letni jest wystarczająco długi aby 99% osób które ukończyły kursy zakończyły proces uzyskiwania uprawnień. W przypadku kart przeprowadzonych zajęć sytuacja jest odmienna ponieważ, zapisy widniejące w kartach po wydaniu zaświadczenia o ukończonym kursie przenoszone są do książki ewidencji osób szkolonych. Także w książce ewidencji zapisana jest ilość godzin szkolenia. Jednakże nie wszystkie osoby kończą kurs, a ich karty przeprowadzonych zajęć stanowią podstawę do kontynuowania szkolenia. Książki ewidencji osób szkolonych stanowią także materiał kontrolny dla organów nadzoru nad szkoleniem i egzaminowaniem oraz organów kontroli podatkowej, mogą także być dowodem (i często są) w postępowaniu np. o wyłudzenie prawa jazdy. Te same zasady dotyczą dokumentów związanych z przeprowadzaniem egzaminu państwowego na prawo jazdy.
W § 70 rozporządzenia wprowadzono przepis pozwalający na prowadzenie szkolenia kandydatów na kierowców pojazdami dotychczas użytkowanymi. Nowe pojazdy wymienione w przepisach w sprawie warunków technicznych, będą konieczne do wykorzystania dopiero po 30 czerwca 2010r. Co wynika bezpośrednio z przepisów dyrektywy w sprawie praw jazdy.
Przepis § 71 ust. 1 jest przepisem umożliwia przystąpienie do egzaminu państwowego osobom, które w okresie od 1 lipca 1998 r. do dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia ukończyły szkolenie dla kandydatów na kierowców albo egzaminatorów. Uznaje on także za ważne zaświadczenia o ukończeniu kursu dla kandydatów na instruktorów uzyskane po 1 lipca 1999r. Takie ograniczenie było i jest niezbędne, ponieważ osoby, które wcześniej ukończyły szkolenie i do dnia dzisiejszego nie przystąpiły do egzaminu w zasadzie nie znają przepisów ruchu drogowego, nie potrafią prowadzić pojazdu oraz nie znają przepisów dotyczących zasad szkolenia i egzaminowania. Niezbędne jest aby przed ponownym przystąpieniem do egzaminu osoby te ponownie ukończyły kurs dla kandydatów na kierowców, kandydatów na instruktorów czy egzaminatorów. Ilość takich osób w skali kraju, jest znikoma.
Przepisy § 72 są konieczne ponieważ osoby szkolone na podstawie dotychczasowych przepisów nie miałyby możliwości uczestnictwa w egzaminie instruktora prowadzącego, ponieważ żaden z instruktorów nie spełniał by warunków niezbędnych dla instruktora prowadzącego.
Termin wejścia w życie rozporządzenia przewidziany jest na 10 stycznia 2005 r. Jest to spowodowane koniecznością pozostawienia czasu od momentu ogłoszenia rozporządzenia do momentu jego wejścia w życia, niezbędnego do wprowadzenia wszystkich koniecznych korekt w Wojewódzkich Ośrodkach Ruchu Drogowego (zakupy samochodów, malowanie nowych placów, zatrudnienie dodatkowej liczby egzaminatorów, montaż kamer w pojazdach egzaminacyjnych), oraz ośrodkach szkolenia kandydatów na kierowców (dostosowanie procesu nauczania do wymagań nowego systemu przeprowadzania egzaminów państwowych).
W przepisach przejściowych i końcowych umieszczono listę pojazdów, które mogą być wykorzystywane do prowadzenia szkolenia kandydatów na kierowców do 2010 r. Zapis ten wynika bezpośrednio z przepisów w sprawie warunków technicznych pojazdów i ich niezbędnego wyposażenia. Przepisy te określają między innymi warunki dla pojazdów wykorzystywanych do nauki jazdy i egzaminowanie. Jednakże przepisy dotyczące pojazdów dla wyższych kategorii wejdą w życie dopiero w 2010r. Spowodowało to konieczność pozostawienia dotychczasowych przepisów dotyczących tych pojazdów wynikających z rozporządzenia w sprawie szkolenia, jako przepisów przejściowych i końcowych. W przeciwnym razie do 2010r. nie mielibyśmy określonych warunków dla pojazdów do nauki jazdy i egzaminowania dla wyższych kategorii prawa jazdy.
W przepisach rozporządzenia określono, że komisje egzaminacyjne dla kandydatów na instruktorów i egzaminatorów przeprowadzają egzaminy w sposób określony w wewnętrznym regulaminie pracy komisji. Regulaminy te określają wyłącznie techniczny aspekt pracy tych komisji nie wpływając na stronę merytoryczną tego egzaminu.
Przepisy projektowanego rozporządzenia implementują w całości przepisy załącznika nr 2 dyrektywy Rady Unii Europejskiej w sprawie praw jazdy nr 91/439/EWG z późniejszymi zmianami.
