Wpływ obowiązku informowania przez egzaminatora o błędzie podczas egzaminu praktycznego na prawo jazdy w ruchu drogowym na poziom stresu osoby zdającej – przyczynek do dyskusji
Egzamin na prawo jazdy, jak każdy inny sprawdzian wiedzy i umiejętności, spełniać powinien określone kryteria dydaktyczne. Są to między innymi kryteria rzetelności, trafności i sprawiedliwości. Kryterium rzetelności oznacza, iż egzamin powinien być możliwie jednolity dla wszystkich zdających, a kryteria i instrukcje (w tym polecenia egzaminatora) powinny być możliwie precyzyjne i jasne. Zasada trafności oznacza, iż konstrukcja egzaminu oraz sposób jego przeprowadzenia powinien sprawdzać to, co i jak ma mierzyć według wymagań egzaminacyjnych. Z kolei kryterium sprawiedliwości oznacza, iż warunki dla zdawania egzaminu, powinny być możliwie identyczne, dając przy tym równe szanse dla wszystkich zdających.
W ramach powyższych, istnieją zasady dotyczące warunków, w jakich powinien odbywać się egzamin. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury1) określa, jakim warunkom powinna odpowiadać sala przeznaczona do przeprowadzania części teoretycznej egzaminu państwowego w Rozporządzeniu oraz jakim zasadom ma odpowiadać sam egzamin w części praktycznej.
Wśród określonych w Rozporządzeniu zasad, szczególnie jedna, wzbudza pewne zastrzeżenia natury dydaktycznej oraz psychologicznej, a mianowicie obowiązek niezwłocznego informowania osoby egzaminowanej o nieprawidłowo wykonanym zadaniu w trakcie trwania egzaminu2). Przyznam, iż nie spotkałem dotychczas żadnego innego egzaminu, podczas którego, o błędzie czy też braku opanowania jakiegoś elementu wiedzy czy umiejętności, informuje się zdającego jeszcze w trakcie trwania egzaminu. Informacja o nieprawidłowo wykonanym zadaniu nie zawiera żadnych szczegółów odnoszących się do charakteru samego błędu i nie wskazuje na czym błąd dotyczący wykonywanego zadania polega, lecz jedynie informuje o takim fakcie.
Jaki jest tego efekt i jak reaguje na to osoba zdająca?
Najczęściej bezpośrednio po uzyskaniu takiej informacji, zdający stara się dowiedzieć, co się stało lub co zrobił źle. Reakcja ta jest zupełnie naturalna, gdyż mając świadomość, iż dwukrotnie nieprawidłowo wykonane zadanie skutkuje wynikiem negatywnym, wiedza taka mogłaby zapobiec popełnieniu po raz drugi, tego samego błędu. Poziom stresu u osoby zdającej w tym momencie diametralnie rośnie. Sama informacja o popełnionym błędzie, niezawierająca żadnej informacji o tym, co zostało wykonane nieprawidłowo, wywołuje większy poziom lęku, niż w przypadku konkretnego wskazania popełnionej nieprawidłowości. Skutkiem tego jest odczuwany jeszcze wyższy poziom lęku oraz dalszy spadek możliwości wykazania się posiadanymi umiejętnościami, gdyż poziom funkcjonowania poznawczego, (w tym procesów uwagi, pamięci, spostrzegania i myślenia) pod wpływem emocji spada, zgodnie z prawem Yerkesa Dodsona3). Jednocześnie następuje dekoncentracja uwagi i brak uważności na tym, co się dzieje w nowej już sytuacji na drodze, a zafiksowanie na myśleniu o tym co mogło wspomniany błąd stanowić. To z kolei powoduje kolejne nieprawidłowości, utratę pewności siebie oraz ogranicza niezbędną do podejmowania decyzji elastyczność myślenia. Skutkiem jest tu często zdublowanie nieprawidłowo wykonanego zadania lub popełnienie błędu dyskwalifikującego i w konsekwencji wynik negatywny.
Czemu więc ma służyć werbalizowanie nieprawidłowości w trakcie egzaminu?
Wiemy już nie pomaga osobie zdającej egzamin, a wręcz przeciwnie. Nie jest również potrzebne osobie egzaminatora. Ten, zgodnie z Rozporządzeniem, wypełnia arkusz przebiegu egzaminu i zaznacza prawidłowo i nieprawidłowo wykonane zadania. Ponadto, nie jest to również czynność niezbędna z perspektywy ewentualnej „reklamacji”, gdyż jak wiadomo, egzamin praktyczny (na kategorię B) rejestrowany jest od początku do momentu jego zakończenia.
Egzamin na prawo jazdy jest egzaminem wyjątkowo stresującym dla samych zdających i trudnym z uwagi na wysoką nieprzewidywalność sytuacji w ruchu drogowym, warunki atmosferyczne, natężenie ruchu i wiele innych zmiennych. Dbając o warunki jakim powinien odpowiadać dobrze przeprowadzony egzamin powinniśmy zadbać o rzetelność, trafność i sprawiedliwość jego przeprowadzenia. Dokonując w przyszłości zmian w Rozporządzeniu, warto zwrócić szczególną uwagę na zapis dotyczący dokonywanej oceny umiejętności i jej przekaz po, a nie w trakcie egzaminu, tak by nie stał się jeszcze większym dystraktorem (rozpraszaczem) i stresorem, tak jak to ma miejsce obecnie.
Grzegorz Bucała, psycholog, egzaminator
___________________________________
1) z dnia 28.06.2019 r. w sprawie egzaminowania osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez egzaminatorów oraz wzorów dokumentów stosowanych w tych sprawach: § 4. [Część teoretyczna] 1. Sala przeznaczona do przeprowadzania części teoretycznej egzaminu państwowego powinna być: 1) oświetlona, ogrzewana i przewietrzana; 2) oznaczona informacją „Sala egzaminacyjna”;3) odizolowana od innych pomieszczeń;
2) § 27 pkt. 6 egzaminator niezwłocznie informuje osobę egzaminowaną o nieprawidłowym wykonaniu zadania egzaminacyjnego; w przypadku dwukrotnego nieprawidłowego wykonania tego samego zadania egzaminacyjnego lub przerwania egzaminu państwowego, egzaminator informuje osobę egzaminowaną o negatywnym wyniku części praktycznej egzaminu państwowego;
3) Prawo Yerkesa Dodsona zakłada, iż wydajność fizjologiczna lub umysłowa wzrasta tylko do pewnego momentu. Gdy poziom pobudzenia staje się zbyt wysokie, wydajność spada.
