6 lutego br. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego. Dziś stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich.
Założenia zaproponowanej regulacji pt: Projekt ustawy o zmianie ustaw w związku z poprawą brd. zostały opracowane wspólnie przez przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Infrastruktury oraz Komendy Głównej Policji i Inspekcji Transportu Drogowego. Stanowią one efekt dotychczasowych doświadczeń w zakresie prowadzenia kontroli drogowej oraz ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń zagrażających bezpieczeństwu wszystkich uczestników ruchu drogowego. Jednym z priorytetów jest eliminowanie z ruchu drogowego recydywistów z wielokrotnymi zakazami prowadzenia pojazdów. Kolejnym problemem są nielegalne wyścigi, rajdy czy imprezy odbywające się na drogach, na których odbywa się ruch kołowy. Organizacja tych wydarzeń staje się coraz bardziej odczuwalna i ma coraz większy wpływ na spadek poczucia bezpieczeństwa wśród użytkowników dróg. Szczególnie niebezpieczne jest zachowanie osób spontanicznie ścigających się na drogach, bądź jeżdżących po nich brawurowo, z naruszeniem elementarnych zasad bezpieczeństwa ruchu. Podjęcie bardziej radykalnych działań wobec organizatorów i uczestników nielegalnych wyścigów, a także osób rażąco naruszających przepisy ruchu drogowego wymaga zmian przepisów prawa przede wszystkim w obszarze szeroko rozumianego ruchu drogowego, zarówno w aspekcie kryminalizacji określonych czynów, w tym zaostrzenia odpowiedzialności za skutki niektórych zachowań, jak również wdrożenia regulacji o charakterze administracyjnym.
W 2023 r. Policja uzyskała informacje o 2262 planowanych wydarzeniach (nielegalne wyścigi lub zgromadzenia/spotkania użytkowników pojazdów, w ramach których mogło dochodzić do nielegalnych wyścigów, driftów itp.), z czego potwierdzono 1211 takich wydarzeń, a w 2024 r. uzyskano informacje o 1894 planowanych wydarzeniach tego typu, z czego potwierdzono 1035.
Należy zauważyć, że wśród czynników mających decydujący wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego na pierwsze miejsce wysuwa się zachowanie poszczególnych grup użytkowników dróg, które wpływa na powstawanie wypadków drogowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił uwagi do projektowanych zmian przepisów w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego: „Projekt powinien zostać dokładnie przeanalizowany, bo niektóre z propozycji budzą uzasadnione zastrzeżenia z punktu widzenia konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych standardów tworzenia prawa karnego materialnego oraz procesowegoSzczegółowe uwagi RPO do projektowanych zmian w prawie karnym znajdują poniżej. - Cytujemy: „Rząd zajmuje się projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego (UD185). Rzecznik przedstawił uwagi do proponowanych zmian.
W piśmie do wiceministra sprawiedliwości Arkadiusza Myrchy zastępca RPO Stanisław Trociuk wskazuje, że projekt zawiera propozycje, które budzą uzasadnione zastrzeżenia z punktu widzenia konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych standardów tworzenia prawa karnego materialnego oraz procesowego, i z tego względu powinien on być więc przedmiotem pogłębionej analizy. Jednocześnie wyjaśnia, że Rzecznik nie oceniał rozwiązań, które są w gestii ustawodawcy prowadzącego politykę karną.
W szczegółowej opinii RPO przedstawia uwagi do niektórych zmian w Kodeksie karnym, Kodeksie wykroczeń, Kodeksie postępowania karnego i Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.
ZRPO prosi o analizę wskazanych w opinii problemów i rozważenie wprowadzenia zmian w projekcie we wskazanych zakresach.
Uwagi do zmian w Kodeksie karnym
Wątpliwości Rzecznika co do zgodności z Konstytucją RP budzą projektowane zmiany przepisów w zakresie obligatoryjnego orzekania przez sąd zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych (art. 42 § 3 k.k. oraz art. 43a § 2 i 2a k.k.) oraz przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym (art. 44b k.k.).
Uwagi dotyczą też projektowanych art. 115 § 26 k.k., art. 177 § 2a k.k. oraz art. 178c § 1 i 3 k.k., które odnoszą się do „nielegalnego wyścigu samochodowego”. Wątpliwości w tym zakresie dotyczą przede wszystkim niejasnych definicji i terminów użytych w przepisach oraz zawężenia definicji takiego wyścigu wyłącznie do samochodów.
Pozostałe uwagi do propozycji zmian w k.k. mają charakter redakcyjny i odnoszą się do zauważonej przez RPO omyłki w projektowanym art. 178 § 1 i 1a k.k. (zaostrzenie karalności wobec sprawcy katastrofy lub wypadku) oraz wydzielenia do odrębnej jednostki redakcyjnej proponowanego art. 178c § 2 k.k. określającego nowy typ przestępstwa prowadzenia samochodu poza kontekstem nielegalnego wyścigu, ale w sposób brawurowy, rażąco naruszający przepisy o bezpieczeństwie ruchu drogowego.
Uwagi do zmian w Kodeksie wykroczeń
Odnosząc się do propozycji zmian, Rzecznik wskazuje na brak zmian w oczekiwanym kierunku względem zakresu kryminalizacji czynu zabronionego z art. 96 § 3 k.w. Chodzi o nieuwzględnienie postulatu RPO z 2024 r. dotyczącego braku możliwości skorzystania przez właściciela pojazdu z prawa do milczenia, które jest częścią konstytucyjnego prawa do obrony, w sytuacji, jeśli nie ujawni, kto kierował jego samochodem w oznaczonym czasie.
Resort sprawiedliwości, w odpowiedzi na wystąpienie RPO informował wówczas, że postulat i zgłoszona propozycja legislacyjna zostanie przedstawiona Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. Pozwoli to na wypracowanie optymalnych rozwiązań w celu zapewnienia realizacji gwarancji procesowych związanych z prawem do obrony oraz zasadą domniemania niewinności.
Uwagi do zmian w Kodeksie postępowania karnego
Rzecznik negatywnie ocenia pozostawienie art. 295 § 1a k.p.k. w projektowanym brzmieniu. Przepis ten dotyczy tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa. Zmiana ma charakter wynikowy, a tym samym nie usuwa problemów, jakie zrodziło obecnie obowiązujące brzmienie tego przepisu.
Problemy dotyczą kwestii związanych z kosztem utrzymania pojazdu zabezpieczonego na czas postępowania. Przytaczając bogate orzecznictwo Trybunału w Strasburgu, Rzecznik wskazuje, że przepisy dotyczące tymczasowego zajęcia mienia ruchomego (art. 295 k.p.k.) oraz podstaw zabezpieczenia (art. 291 k.p.k.) nie uwzględniają standardów ETPC. Należy zatem rozważyć wpisanie wprost zasady konieczności (subsydiarności) oraz zasady proporcjonalności do art. 291 k.p.k. oraz do art. 295 k.p.k.
Uwagi do zmian Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia
Uwagi dotyczą projektowanego art. 98 § 6 k.p.s.w., zgodnie z którym, na wniosek pokrzywdzonego, w przypadku, gdy mandat karny jest prawomocny, zawiadamia się tego pokrzywdzonego o ukaraniu sprawcy wykroczenia i prawie dostępu do informacji będących podstawą ukarania. Rodzi to pytanie o brak przepisów, które nakazywałyby organom prowadzącym postępowanie mandatowe informowanie pokrzywdzonych o możliwości złożenia takiego wniosku. Powinno się zaprojektować obligatoryjny obowiązek informacyjny w stosunku do ujawnionych pokrzywdzonych o możliwości złożenia wniosku.”
