Wywiad z prof. nzw. dr hab. inż. Marcinem Ślęzakiem, dyrektorem Instytutu Transportu Samochodowego na temat Centrum Usług Motoryzacyjnych dla Osób Niepełnosprawnych przy ITS.
Pytanie: Skąd pomysł na wsparcie osób niepełnosprawnych?
Odpowiedź: Instytut Transportu Samochodowego jest otwarty na środowisko osób z dysfunkcjami. Nasza troska wpisuje się też w misję ITS, tj. upowszechnianie badań naukowych z zakresu transportu samochodowego oraz opracowywanie nowych rozwiązań technicznych, organizacyjnych w różnych dziedzinach, w tym przypadku dotyczących bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego. Można więc rzec, że Centrum Usług Motoryzacyjnych dla Osób Niepełnosprawnych ITS jest de facto odpowiedzią na oczekiwania społeczne.
Nasze zaangażowanie i otwartość na potrzeby innych ludzi znajdują przełożenie na konkretne działania systemowe. Ponieważ środowisko osób z niepełnosprawnościami oczekuje realizacji postanowień zapisów prawnych, m.in. Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, działalność CUM ITS przyczynia się do realizacji dalekosiężnych celów zawartych w art. 20 Konwencji pt. „Mobilność”, który brzmi następująco:
Państwa podejmą skuteczne środki celem umożliwienia mobilności osobistej i samodzielności, między innymi poprzez:
1. ułatwianie mobilności osób niepełnosprawnych, w sposób i w czasie przez nie wybranym i po przystępnej cenie,
2. ułatwianie osobom niepełnosprawnym dostępu do wysokiej jakości przedmiotów wspierających poruszanie się, urządzeń i technologii wspomagających oraz do pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób, w tym poprzez ich udostępnianie po przystępnej cenie,
3. zapewnianie osobom niepełnosprawnym i wyspecjalizowanemu personelowi pracującemu z osobami niepełnosprawnymi szkolenia w zakresie umiejętności poruszania się,
4. zachęcanie jednostek wytwarzających przedmioty wspierające poruszanie się, urządzenia i technologie wspomagające, do uwzględniania wszystkich aspektów mobilności osób niepełnosprawnych.
Zapisy konwencji to motto, które przyświeca pracom Centrum Usług Motoryzacyjnych Osób Niepełnosprawnych!
Pytanie: Jak liczna jest grupa, która w Polsce może potrzebować takiego wsparcia?
Odpowiedź: Narodowy spis powszechny z 2011 roku oszacował liczbę osób z niepełnosprawnością na ok. 4,7 mln, czyli 12,2% ludności kraju. Najliczniejszą grupę wśród niepełnosprawnych stanowią osoby posiadające orzeczenie o umiarkowanym oraz lekkim stopniu niepełnosprawności. Osoby z niepełnosprawnością ruchową stanowią aż 1,8 mln osób (w tym 720 tys. z nich uznaje się za potencjalnie czynne zawodowo). Niestety w całej populacji osób niepełnosprawnych w Polsce wskaźnik zatrudnienia wynosi jedynie ok. 14%. Nie uległ on poprawie w ciągu ostatnich 20 lat. Przeciwnie, w 1995 r. aktywność zawodowa tej grupy osób w Polsce była wyższa niż obecnie (19%). Stąd podjęta w 2015 roku przez ITS inicjatywa powołania Centrum, które ma umożliwiać osobom niepełnosprawnym ruchowo mobilność na poziomie osób w pełni zdrowych i ułatwić im aktywizację zawodową.
Pytanie: Jak zdefiniuje Pan CUM?
Odpowiedź: CUM to kompleksowy system wsparcia mobilności osób z niepełnosprawnościami zarówno kierowców, jak i pasażerów.
Pytanie: To system czy instytucja?
Odpowiedź: Jedno i drugie. Przede wszystkim wyspecjalizowana instytucja, która zapewnia pełne spektrum pomocy osobom z różnymi dysfunkcjami.
Podkreślę, że CUM to pierwszy w Polsce, ośrodek informacyjno-szkoleniowo-badawczy, którego celem jest kompleksowa realizacja potrzeb środowiska osób z dysfunkcjami w zakresie ich mobilności. Centrum powstało w trosce o kierowców i o kandydatów na kierowców z niepełnosprawnościami, dla których pojazd jest niezwykle ważnym narzędziem, niezbędnym do przemieszczania się. Korzystając z wieloletnich doświadczeń wiemy, jak bardzo przydatne do efektywnego funkcjonowania, niezależności i swobody jest prawo jazdy. Nie godzimy się, aby niepełnosprawność eliminowała z aktywnego życia społecznego i zawodowego.
Pytanie: Wspomniał Pan o ośrodku, jako punkcie informacyjnym. Jaką wiedzę można tam uzyskać?
Odpowiedź: W ramach Centrum działa Ogólnopolski Punkt Informacji o Usługach Motoryzacyjnych, w którym osoby z niepełnosprawnością, ich rodziny, instruktorzy nauki jazdy, egzaminatorzy, lekarze orzecznicy, dealerzy pojazdów, adaptatorzy i inne zainteresowane osoby mogą uzyskać fachową informację dotyczącą wielu zagadnień związanych z mobilnością. Można pokusić się o stwierdzenie, że Centrum pełni funkcję ogólnopolskiego punktu informacyjnego dla osób niepełnosprawnych.
Pytanie: Załóżmy, że zgłasza się do Państwa osoba, która ma prawo jazdy, a potrzebuje pomocy przy wyborze samochodu. Czy taką informację również uzyska?
Odpowiedź: Począwszy od doradztwa w zakresie: uzyskania prawa jazdy, wyboru ośrodka szkolenia kierowców (blisko miejsca zamieszkania), adaptacji, dofinansowania i kupna pojazdu, oraz pomocy merytorycznej w wypełnieniu właściwych wniosków do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – taki rodzaj pomocy świadczymy. Warto też wspomnieć, że zapewniamy wsparcie dla lekarzy orzeczników, instruktorów, egzaminatorów, firm zajmujących się motoryzacją. Oferujemy także szkolenia w zakresie państwowego egzaminu na prawo jazdy w naszym Instytucie oraz testy próbne/adaptacyjne w ramach posiadanej floty pojazdów.
Pytanie: Co to za flota?
Odpowiedź: Składa się na nią aż dziesięć pojazdów dostosowanych do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Auta uwzględniają potrzeby różnych rodzajów niepełnosprawności ruchowych, jak również różne profile aktywności osób niepełnosprawnych (kierujących, pasażerów itp.). Zapewniają komfortowe prowadzenie osobom z rozmaitymi dysfunkcjami, m.in. kończyn dolnych, górnych, tetraplegią, karłowatością oraz osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Auta udostępniane są również ośrodkom szkolenia kierowców, Wojewódzkim Ośrodkom Ruchu Drogowego, ubezpieczycielom - głównie w celach edukacyjnych, dlatego oprócz sterowania dostosowanego do osób niepełnosprawnych, mogą je prowadzić osoby w pełni sprawne, żeby dostarczyć pojazd w dowolne miejsce w Polsce, czyli tam gdzie jest potrzebne.
Pojazdy powstały jako rezultat projektu AMC-2, realizowanego m.in. przez Instytut. Adaptacje poprzedzono szerokimi analizami dysfunkcji narządów ruchu, licznymi testami i badaniami prowadzonymi przez ITS, Wojskową Akademią Techniczną oraz Instytut Odlewnictwa i firmę AMZ BIS Sp. z o.o. Za adaptacje odpowiedzialne były firmy: Efektor, Emico, TMN-Reha i Cebron.
Wykonane w ramach projektu innowacyjne adaptacje dziesięciu pojazdów były możliwe dzięki testom wykonanym w warunkach rzeczywistych oraz analizom zachowań kierowców i pasażerów w pojeździe. Do realizacji projektu zaangażowano aktywne osoby niepełnosprawne z różnymi dysfunkcjami ruchowymi.
Główne modyfikacje w pojazdach objęły systemy układów kierowania, pozycję kierowców, urządzenia umożliwiające wsiadanie i są ściśle związane z dysfunkcjami, które uniemożliwiają prowadzenie standardowych pojazdów. Uwzględniono również wariant adaptacji pojazdu, umożliwiający także naukę jazdy przez instruktora niepełnosprawnego ruchowo. Wszystkie zmiany wykonano z uwzględnieniem zasad ergonomii kierowcy, nie naruszając zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Pytanie: Wiem, że ITS realizuje także nietypowe projekty wspierania osób z niepełnosprawnościami. Co to za przedsięwzięcia?
Odpowiedź: Nasz interdyscyplinarny zespół organizuje pomoc osobom z nietypowymi dysfunkcjami ruchowymi poprzez testy funkcjonalne, dobór adaptacji i badania z zakresu psychologii transportu. Testy funkcjonalne obejmują wstępną rozmowę z instruktorem nauki jazdy i psychologiem. Następnie przeprowadzany jest test na samochodzie instruktora bądź na samochodach Instytutu - specjalistycznie przygotowanych. Zespół dokonuje również wstępnego doboru urządzeń, które będą wspomagać kierowcę, bądź kandydata na kierowcę. W sytuacjach wyjątkowych dokonywany jest dobór na indywidualne zamówienie. Zdarza się to dość często, ponieważ trafiają do nas osoby, którym wszystkie inne ośrodki, o zbliżonym profilu działalności, odmówiły pomocy z braku kompetencji w danym obszarze.
Pytanie: Jakie osoby zgłaszają się do Państwa lub do waszych partnerów? Jakie niepełnosprawności nie są dla was obce?
Odpowiedź: Tych osób jest wiele, ale może przybliżę trzy ostatnie, które się do nas zgłosiły. Naszym sztandarowym przykładem jest Pani Agnieszka, która musiała przygotować swój samochód do szkolenia i egzaminowania z adaptacją zindywidualizowaną. To wzór osoby, która jest zdeterminowana do osiągnięcia celu. Niepełnosprawność jej nie ogranicza, a wręcz przeciwnie. Dodam, że Pani Agnieszka przyjechała do Warszawy na szkolenie, egzamin oraz na adaptacje samochodu i… zdała egzamin za pierwszym razem!
Inną osobą jest Pan Kamil, który w swoim miejscu zamieszkania nie miał możliwości na odbycie szkolenia na prawo jazdy. Barierą był bowiem brak ośrodka szkolenia, który spełniałby oczekiwania osoby, wykraczające poza standardy podstawowych urządzeń adaptatorskich. Jego samochód wymagał również zmian adekwatnych do możliwości ruchowych.
Konsultowaliśmy również Panią Anetę, dla której adaptacja będzie wymagała zaawansowanych modyfikacji urządzeń standardowych, dostępnych na rynku europejskim.
Te przykłady ilustrują materię, z którą mierzymy się każdego dnia. Szkolenie, dobór adaptacji dla osób z zaawansowanymi niepełnosprawnościami wymaga podejścia wyjątkowego pod każdym względem. Bogata wiedza naszego zespołu, doświadczenie w zakresie zmian technologicznych oraz nieodzowna empatia pozwalają, by szkolenie i egzaminowanie przebiegło bez zarzutu, zgodne z zasadami bezpieczeństwa.
Pytanie: Czy jeszcze mógłby Pan przytoczyć nietuzinkowe sytuacje z jakimi się spotykacie w Centrum?
Odpowiedź: Znaczną grupę stanowią osoby, które posiadają dziecięce porażenie mózgowe. Szkolenie w tym przypadku przebiega dłużej, niż w każdej innej sytuacji. Obszar wiedzy do opanowania w trakcie szkolenia jest dość duży, ale jednocześnie nadal możliwy do przyswojenia. W pracy stosujemy metody, które okazują się trafne, bo opierają się na zaufaniu i właściwej atmosferze w trakcie współpracy.
Kolejną kwestią są osoby, które posiadają uprawnienia do kierowania pojazdem, ale w wyniku choroby np. udaru pozostały bez możliwości prowadzenia. Dla nich prowadzimy konsultacje oraz jazdy doszkalające z urządzeniami, które wspomogą w przyszłości prowadzenie pojazdu.
Przy okazji zachęcę do kontaktu z naszymi specjalistami, którzy – dzięki wieloletniemu doświadczeniu - pomagają osobom w sytuacjach ekstremalnie trudnych. Najłatwiej kontaktować się z CUM poprzez witrynę internetową – cum.its.waw.pl oraz za pośrednictwem konta na Facebook’u.
Pytanie: Jakie działania podejmuje jeszcze Instytut? Czy macie jakiś wpływ na zmianę przepisów, które nie są dostosowane do osób z dysfunkcjami?
Odpowiedź: Nasze działania realizowane są w sposób całościowy. To nie tylko pomoc w zdobyciu uprawnień i samochodu. Prowadzimy równolegle rozmowy z różnymi instytucjami na szczeblu rządowym i pozarządowym oraz z przedstawicielami biznesu tak, aby proponować konkretne rozwiązania również na poziomie legislacyjnym.
Przykładem jest choćby współpraca z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Interweniujemy także w wydziałach komunikacji w zakresie kodów ograniczeń. Przygotowujemy opinie i ekspertyzy, także w zakresie przepisów np. ustawy o kierujących pojazdami. Jesteśmy partnerem Warszawskiego Stowarzyszenia Rugby na Wózkach FOUR KINGS – bezpłatnie użyczamy samochody na zawody sportowe.
Pytanie: Jak wyglądają plany na przyszłość?
Odpowiedź: Aktualnie pracujemy nad opatentowaniem urządzenia, które będzie wspomagało kierowcę w prowadzeniu pojazdu. Siłą rzeczy nie mogę zdradzić więcej szczegółów, natomiast nadmienię, że już niedługo (w marcu) współorganizujemy pierwszą w Polsce, krajową konferencję naukową skierowaną do niepełnosprawnych osób z obszaru służb mundurowych. Celem tego wydarzenia jest identyfikacja skali zjawiska oraz przedstawienie potencjalnych możliwości wsparcia funkcjonariuszy. Jak widać nie boimy się ambitnych przedsięwzięć.
Pytanie: Instytut to przede wszystkim jednostka badawcza. Czy placówka naukowa może aktywnie angażować się także w działalność prospołeczną?
Odpowiedź: Wyniki naszych prac naukowych mają przede wszystkim służyć ludziom. Mają rozwiązywać istniejące problemy, być swoistym remedium na uciążliwości i bariery w mobilności. Praca Centrum Usług Motoryzacyjnych dla Osób Niepełnosprawnych łączy naukowy punkt widzenia z pierwiastkiem ludzkim. Nie możemy zapomnieć, że osoby które do nas przychodzą mają często bogaty bagaż doświadczeń, bywa że niekoniecznie dobrych. Część z pracowników Centrum to osoby z niepełnosprawnością, wiarygodne w oczach innych osób z dysfunkcjami, mające świadomość problemów, z którymi muszą się mierzyć. Za CUM-em przemawia również doświadczenie i wiedza Instytutu Transportu Samochodowego, który w ubiegłym roku obchodził nobliwy jubileusz 65-lecia działalności.
Bardzo dziękuję za rozmowę.
Jolanta Michasiewicz red. nacz. tyg. PRAWO DROGOWE@NEWS