W poprzednim artykule zaznaczyłem, że skuteczne gaszenia pożaru wymaga szybkiego podjęcia akcji i zastosowania odpowiednich środków do gaszenia.
O potrzebie podjęcia szybkiego i zdecydowanego przeciwdziałania zagrożeniu pożarowemu w fazie wstępnej nie trzeba nikogo przekonywać. Z zalążkiem pożaru poradzimy sobie dysponując nawet ograniczonymi środkami gaśniczymi. Lecz czas działa w tym przypadku na naszą niekorzyść. Im dłużej będziemy zwlekać z podjęciem działania tym będziemy mieli do czynienia z poważniejszym i trudniejszym do opanowania zagrożeniem.
Drugi czynnik jest bardziej złożony. Większość z nas nie spotka się na co dzień z ochroną ppoż., w praktycznym zastosowaniu. Dla skutecznego działania potrzebna się minimalna wiedza, aby nasze dobre chęci i zapał nie stworzyły nam dodatkowych problemów, a czasem zagrożenia życia. Przede wszystkim musimy sobie odpowiedzieć na podstawowe pytania:
Czym jest pożar i jakie są warunki jego zaistnienia?
Jakie mamy rodzaje pożarów ze względu na materiał spalany w jego procesie?
Jakimi środkami możemy gasić?
Właśnie na te pytania odpowiem w niniejszym artykule.
Pożar, jego rodzaje i warunki zaistnienia. Pożar to niekontrolowane spalanie materiałów palnych organicznych i nie organicznych, w wyniku, którego powstaje ciepło, światło i dym. Warunkiem powstania pożaru jest występowanie trzech elementów: materiału-ciepło-utleniacz.
Materiał palny oznacza wszystko to, co może się spalić w zakresie określonych temperatur. Ciepło, czyli energia jest czynnikiem pozwalający zainicjować spalanie, a w trakcie pożaru podtrzymuje ten proces. Utleniaczem jest substancja w obecności, której może dochodzić - przy zachowaniu określonych warunków - do utleniania. Zazwyczaj jest to tlen, którego w powietrzu mamy 21%. W tym procesie dochodzi do zamiany formy stałej materiału palnego w formę lotną. Badania rozbudowały teorię „trójkąta pożarowego” o czwarty element w postaci łańcuchowej reakcji chemicznej, jakiej podlega spalany materiał, wyzwalając tzw. wolne rodniki. Wielokrotnie obserwujemy zjawisko nie palności materiałów łatwopalnych np. paliwa w postaci cieczy, ale wybuchowego spalania (gwałtownego) tego samego paliwa w stanie lotnym (oparów). Dotyczy to również innych pozornie niepalnych materiałów np. mąki, której rozpylenie może wywołać gwałtowny, a wręcz wybuchowy proces spalania.
Zależnie od rodzaju palącego się materiału rozróżniamy różne grupy pożarów1):
- Grupa A – pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli, np. drewna, papieru, tkanin itp.
- Grupa B - pożary cieczy i materiałów stałych topiących się, np. paliw, oleju, tworzyw sztucznych itp.
- Grupa C - pożary gazów, np. metanu, propanu, acetylenu, gazu ziemnego.
- Grupa D - pożary metali, np. magnez, sód, potas, karbid, elektron itp.
- Grupa F – pożary tłuszczy i oleju spożywczych w urządzeniach kuchennych.
Należy zaznaczyć, że bardzo często pożar jest wynikiem spalania kilku rodzajów materiałów palnych. Powoduje to konieczność zastosowania takich dostępnych środków gaśniczych, które nie spowodują powstania niebezpiecznych reakcji w kontakcie np. z woda (sód). Należy również pamiętać o występowaniu niebezpiecznych stężeń gazów powstających w trakcie spalania. Rozróżniamy w tym wypadku najniższe niebezpieczne stężenie i najwyższe niebezpieczne stężenie. Pożar może występować jedynie w tych granicach pomiędzy najniższym i najwyższym stężeniem. Dlatego gaszenie wymaga indywidualnego postępowania. Omówienia tego zagadnienia dokonam w kolejnym artykule.
Do gaszenia pożarów określonej grupy stosujemy wybrane środki gaśnicze:
- do gaszenia pożarów grupy A – stosowna jest woda, piana gaśnicza, proszki gaśnicze, dwutlenek węgla CO2,
- do gaszenia pożarów grupy B – stosujemy piany gaśnicze, proszki gaśnicze lub dwutlenek węgla CO2, halon,
- do gaszenia pożarów grupy C – stosujemy proszki gaśnicze, halon, dwutlenek węgla CO2,
- do gaszenia pożarów grupy D – stosujemy specjalistyczne proszki gaśnicze.
Gaśnice proszkowe. Najczęściej w samochodach mamy do dyspozycji gaśnice proszkowe. Ładunek proszkowy - jak wskazuje powyższe zestawienie - należy do najbardziej uniwersalnych środków gaśniczych. Kupując gaśnicę należy zwracać uwagę na jej przeznaczenie, czyli do gaszenia jakiej grupy pożarów ją wykorzystamy. Każda gaśnica posiada na swoim korpusie opis i oznakowanie w postaci piktogramów określających jej przeznaczenie. Najbardziej skuteczną będzie gaśnica z symbolem ABC, gdyż pozwala zwalczać, aż trzy grupy pożarów – materiałów stałych-paliw-gazów. Popularne są również gaśnice samochodowe BC. Jednakże pamiętajmy, że ze względu na skład proszku jaki zawierają, nie będą skuteczne przy gaszeniu materiałów stałych np. tkanin, plastiku, elementów drewnianych.
Gaśnice śniegowe. Gaśnice śniegowe oparte na bazie sprężonego CO2 najczęściej są na wyposażeniu większych jednostek transportowych, szczególnie przewożących paliwa. Są one bardzo skuteczne, gdyż likwidują jednocześnie dwa elementy stanowiące podstawę pożaru - obniżają temperaturę i odcinają dostęp tlen. Rozprężający się gaz wylatuje z dyszy w postaci „śniegu”. Należy przy obsłudze tego typu gaśnic zwrócić uwagę na osłonięcie dłoni, które mogą stykać się z elementami gaśnicy o bardzo niskiej temperaturze do –78oC. Może to spowodować poważne odmrożenia. Dlatego do kierowania strumieniem gazu wykorzystuje specjalnie w przygotowany uchwyt. Dodatkową zaletą tych gaśnic jest ich większa pojemność, a więc i możliwość dłuższego i skuteczniejszego oddziaływania. Wadą jest ciężar, wynikający z potrzeby zastosowania stalowego korpusu. Na rynku występują gaśnice śniegowe z aluminiowym korpusem, te są znacznie droższe.
Koc gaśniczy. Nie można pominąć jeszcze jednego podręcznego środka do gaszenia pożaru, jest nim koc gaśniczy. Kiedyś był on wykonany z źle kojarzącego się nam azbestu. Obecnie do jego produkcji wykorzystuje się materiały szklane. Koc gaśniczy jest bardzo skuteczny, przede wszystkim przy gaszeniu płonącej na człowieku odzieży. Umożliwia szczelne przykrycie części ubrania i skutecznie tłumi płomień. Może być wykorzystany do osłonięcia przed płomieniami osób zablokowanych w pojeździe. Nadaje się do gaszenia pożarów urządzeń wykorzystywanych przez kierowców np. butli gazowej, kuchenki turystycznej itp. W profesjonalnym zastosowaniu są również koce gaśnicze o powierzchni 48 m2 (6x8 m) pozwalają one przykryć płonący samochód osobowy lub motocykl. Zaletą jest brak zniszczeń przy jego zastosowaniu oraz stosunkowo niska cena.
Omówione środki gaśnicze są środkami podręcznymi i nie wymagają specjalnych umiejętności w obsłudze. Najważniejsze jest zdecydowanie w działaniu podobnie jak przy udzielaniu pierwszej pomocy.
Marek Górny
____________________
1) Polską Normą PN-EN-2:1998 "Podział pożarów".
(Fot. oraz grafika ze zbiorów Autora)
Ponieważ trudno jest wyczerpać zagadnienia pożarów pojazdów w jednym materiale zapraszam do zapoznania się z kolejnymi odcinkami publikowanymi w ramach cyklu „PALI SIĘ! O pożarach samochodów” (cz. 1-4).
Zachęcam także do zadawania pytań, które proszę przesyłać na adres redakcji: tygodnik@prawodrogowe.pl
Marek Górny - szkoleniowiec, inspektor ochrony ppoż. specjalista ds. BHP, autor publikacji w zakresie bezpieczeństwa w transporcie drogowym (fot. Jolanta Michasiewicz)
