O stresie egzaminacyjnym podczas egzaminu na prawo jazdy - pisze Grzegorz Bucała, psycholog, pedagog, jednocześnie egzaminator - czyli praktyk. Autor badań właśnie w zakresie stresu zdających - czyli doceniający problem analityk. W opracowaniu znajdujemy rady dla instruktora, egzaminatora i oczywiście osoby egzaminowanej. Zachęcamy do lektury, udostępniamy także tekst w języku ukraińskim. Redakcja
Prawo jazdy w Polsce uzyskuje około 300 tys. osób rocznie.
Jako egzaminator, a jednocześnie pedagog i psycholog, od dłuższego czasu przyglądam się procesowi zdobywania uprawnień w Polsce z tej perspektywy. Postanowiłem podzielić się z Państwem swoimi spostrzeżeniami, wynikającymi również z prowadzonych przeze mnie badań w temacie stresu egzaminacyjnego.
Kto z nas nie pamięta swojego egzaminu na prawo jazdy? Wielu, po ćwierćwieczu od tego wydarzenia, z dużą precyzją potrafi nie tylko odtworzyć trasę egzaminacyjną i markę pojazdu, ale i wygląd oraz sposób zachowania samego egzaminatora. Świadczy to, nie tylko o właściwościach naszej pamięci autobiograficznej (tam kodujemy ważniejsze momenty z naszego życia), ale przede wszystkim o dużym znaczeniu tego egzaminu dla człowieka, który pełen jest różnych skrajnych niekiedy emocji, w zależności od sytuacji, w której się znajduje.
W przeprowadzonych przeze mnie badaniach pilotażowych dotyczących stresu egzaminacyjnego, większość zdających uznaje, iż obok matury egzamin na prawo jazdy jest najbardziej stresującym egzaminem w ich dotychczasowym życiu. Na stresogenność egzaminu, zdaniem samym zdających, składają się odpowiednio: nieprzewidywalność egzaminu, stopień jego trudności i presja otoczenia. I nie sposób zaprzeczyć występowaniu tych stresorów, chociaż są to cechy, które występują wśród zdających w różnym natężeniu.
Pytani przeze mnie kandydaci na kierowców o poziom odczuwanego wówczas stresu - na skali od 0 do 10, udzielali odpowiedzi wskazującej na wysoki bądź maksymalny stres.
Wykres ten pokazuje, w jak trudnym dla człowieka momencie przyszło nam uczestniczyć, a jednocześnie zobowiązuje do spojrzenia się na egzamin z szerszej perspektywy opartej nie tylko na sprawdzeniu umiejętności potencjalnego kierowcy. Ważnymi elementami naszych działań powinno być też dbałość o możliwie największy poziom komfortu psychicznego w tym czasie. Co ciekawe, do większego poziomu stresu przyznają się kobiety (6/10), niż mężczyźni (5/10). Przypuszczam, że uzasadnieniem dla tej różnicy jest fakt, iż mężczyźni maskują odczuwany przez siebie stres, gdyż nauczyli się, że okazywanie trudnych emocji może być odczytywane jako słabość.
Co pomaga osobom zdającym radzić sobie ze stresem? Jeśli chodzi o indywidualne cechy osobowości i zasoby otoczenia, to sami zainteresowani odpowiadają, iż jest to odpowiednio: pozytywne myślenie, koncentracja na zadaniu egzaminacyjnym i wsparcie otoczenia. W zasadzie odpowiedzi te stanowią receptę na sukces w radzeniu sobie ze stresem egzaminacyjnym w literaturze psychologicznej. Brak nasilonego stresu u człowieka to bardziej klarowne myślenie, podejmowanie właściwych decyzji na drodze i dobrze funkcjonująca pamięć. Z kolei pozytywne nastawienie, czyli optymizm pozwala nie tylko zredukować stres, ale także spokojniej przyjąć ewentualne niepowodzenia. Wsparcie emocjonalne, jest jednym z podstawowych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, nie tylko w sytuacji egzaminacyjnej.
A czy instruktor nauki jazdy w toku przygotowania przyszłego kierowcy może wpłynąć, by kandydat na kierowcę nauczył radzić sobie ze stresem? Primum non nocere to trochę za mało. Oprócz dobrego przygotowania merytorycznego i przygotowania w zakresie znajomości zasad egzaminacyjnych szkoleniowiec powinien:
* dostarczyć informacji o tym, jak wygląda sam egzamin bez eskalowania emocji strachu,
* odbyć jazdę powtórzeniową na placu egzaminacyjną na placu WORD (warunki gdzie będzie odbywać się egzamin pozwalają opanować niższy poziom stresu),
* przedstawiać WORD i zawód egzaminatora jako profesjonalną instytucję, której rolą jest dbałość o bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Natomiast egzaminator, jako ostatnie ogniwo procesu kształcenia, w swojej praktyce powinien zbudować dobrą atmosferę poprzez: nawiązanie kontaktu, luźną pogawędkę, uśmiech czy podanie dłoni. Można także przyszłemu kierowcy pozwolić wybrać sobie stanowisko egzaminacyjne. Jednocześnie nie widzę przeciwwskazań by nie pozwolić młodej osobie wybrać sobie formy zwracania się do siebie (mówienie po imieniu redukuje stres).
Wysoki poziom stresu uniemożliwia kandydatowi na kierowcę wykazania się pełnią swoich umiejętności. Można mieć świetne przygotowanie, które przyszły kierowca traci w zderzeniu ze stresem. Świadczą o tym błędy podstawowe, których jako egzaminatorzy codziennie jesteśmy świadkami zarówno na placu manewrowym, jak i w ruchu drogowym. Reakcje są często nieadekwatne, przerysowane i przez to niebezpieczne. Decyzje pod wpływem stresu powodują często nieustąpienie pierwszeństwa lub nadmierne utrudnianie ruchu. Jednocześnie duży stres powoduje, iż percepcja takiego kierowcy jest ograniczona, zdarza się mu nie zauważyć pieszego lub czerwonego sygnału świetlnego, bezpośrednio przed pojazdem. Występuje przy tym nierzadko pewna sztywność motoryki, która przekłada się na brak płynności i komfortu jazdy. To wszystko generuje kolejne błędy, gdyż jak wiadomo emocje się kumulują na zasadzie efektu śnieżnej kuli.
Stąd uważam, że przygotowanie do egzaminu pod kątem emocjonalnym i rola instruktora i egzaminatora w tym zakresie, pełni równie istotną rolę jak przygotowanie pod kątem merytorycznym.
Grzegorz Bucała, psycholog, egzaminator WORD Olsztyn.
Absolwent UJ i Uniwersytetu SWPS
(w języku ukraińskim)
Стрес під час екзамену на водійські права
- тобто жменя порад як з ним впоратися
Екзамен на водійські права для багатьох кандидатів у водії становить дуже стресову ситуацію. Стрес є явищем цілком натуральним і стосується більшості з нас, однак його надлишок може ускладнити, а, часом, навіть завадити вам скласти іспит. Нижче перечислені поради мають допомогти зняти напругу. Це перевірені способи боротьби зі стресом, які стосуються як і приготування до екзамену, так і самої екзаменаційної ситуації.
Підготовка до іспиту
- Зосередься на формуванню впевненості в собі як учасника іспиту: зрозумій, якщо тобі вдалося скласти внутрішній іспит і інструктор вирішив, що ти готовий до екзамену, то ти вже на багато здатний,
- Також, переконайся в тому, що інструктор пояснив всі завдання передбачені державним іспитом. З’ясуй, чи викладач не вважає за необхідне провести урок повторення або урок, зосереджений на твоїх слабких місцях,
- Уявляй свій курс на водійські права і, також, сам іспит як процес, завершений успіхом (доведено, що можна покращити свою здатність виконувати складні завдання оптимістично візуалізуючи їх заздалегідь),
- Пригадай собі і використай ті способи подолання стресу, які ти колись вже використовував і, які виявилися ефективними в інших або схожих ситуаціях,
- Уникай накопичення стресових ситуацій у період перед іспитом (наприклад, з освідченням другій половинці зачекай до закінчення екзамену. До речі, як власник водійського посвідчення, можеш збільшити свої шанси на успіх J),
- Не оголошуй всім своїм знайомим, що ти чекаєщ на іспит: більша кількість людей, які очікують на ваш результат може бути причиною непотрібного додаткового тиску,
- Уникай людей, які з “добрими намірами” розкажуть тобі, як важко їм було скласти іспит і які є великі вимоги до майбутнього водія,
- За день до екзамену дотримуйся настанови “take it easy”, дозволь собі розслабитися. Подбай про свій психофізичний стан: піди на довгу прогулянку або поплавати в басейні,
- Піди на екзамен з близькою людиною. Доведено, що соціальна підтримка зменшує тягар стресу,
- Мотивацію „я повинен” мати водійське посвідчення заміни на „я хочу”. Автономна і внутрішня мотивація до дії зменшує тиск і підвищує ефективність та наполегливість,
- Дивися на іспит як на зустріч двох людей, одна з яких – ти, яка має тільки підтвердити, що не здатна завдати шкоди собі та іншим.
В день іспиту
- Уникай людей, які „накручують” інших,
- Стався до всього позитивно – неодноразово доведено, що оптимісти отримують кращі результати своєї діяльності, в тому числі на іспитах,
- Сконцентруйся на інструкціях екзаменатора та зосередься на завданню. Якщо не зрозумієш інструкції, не соромся попросити повторити її.
- Якщо помилишся на майданчику, не поспішай повторювати завдання. Спробуй заспокоїтися і пригадати, чого вчив тебе інструктор.
- Коли екзаменатор скаже, що ти помилився, не панікуй: це не обов’язково означає, що ти не здав іспиту. Не рахуй помилок, не аналізуй, не переживай – ніхто не очікує, що ти будеш їздити ідеально,
- Думай про те, що відбувається саме зараз, а не про те, що було на „тому” перехресті,
- Не пояснюй, чому ти помилився та не проси екзаменатора аналізувати твої помилки під час іспиту – будеш мати час розмовляти про це після екзамену,
- Під час їзди в умовах дорожнього руху можеш говорити „до себе” які рішення ти приймаєш або що збираєшся зробити – досвід показує, що люди, які вербалізують свої наміри, роблять меншу кількість помилок,
- Будь впевнений в собі – хороший водій – це водій з чіткими і передбачуваними для інших діями,
- Уникай ствердження „Сьогодні я маю скласти цей іспит”, „Якщо сьогодні не вдасться, то це кінець” – надмірна мотивація зменшує ефективність кожної дії,
- Може, подумай краще так :„ Я докладу усіх зусиль, щоб скласти іспит, але найважливіше для мене це те, щоб я вмів добре і безпечно їздити”.
Опр. Гжегож Буцала Психолог
