Wraz z wrześniową nowelizacją ustawy - Prawo o ruchu drogowego pojawiły się wątpliwości czy znajomość definicji legalnych wpływa na właściwe rozumienie zasad ruchu drogowego. Poniżej mała próba uzasadnienia tezy, iż znajomość definicji legalnych zawartych w art. 2 znowelizowanej z dniem 21 września br. ustawy zdecydowanie poprawia rozumienie i zrozumienie, a co za tym idzie poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Co to jest definicja legalna? Po pierwsze określmy co oznacza tytułowe określenie - dosyć rzadko pojawiające się w literaturze ruchu drogowego - definicji legalnej. Otóż posługujemy się nimi, cytujemy. To właśnie definicje nazywane legalnymi wiążąco ustalają znaczenie pojęć użytych w tekście przepisów prawnych. Zazwyczaj ustawodawca umieszcza je na początku konkretnego aktu w tzw. słowniczku ustawowym. W przypadku naszej ustawy - Prawo o ruchu drogowym - znajdujemy je w przywołanym artykule drugim. Definicje legalne są częścią języka prawnego, którym posługuje się ustawodawca. Tu odróżnijmy określenie - język prawniczy, czyli sformalizowany, specyficzny żargon używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język naukowy.
Po co definicja legalna? Omawiana definicja legalna ma wyeliminować sytuację rożnego interpretowania zwrotów i pojęć używanych w przepisie prawnym. Dla przykładu posłużmy się pojęciem chodnik. Istniejąca do 21 września definicja legalna została przez ustawodawcę doprecyzowana. Dodane zostało określenie wyłącznie zaostrzające w sposób zrozumiały, iż - art. 2 pkt 9 - chodnik to część drogi dla pieszych przeznaczona wyłącznie do ruchu pieszych i osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch. Takie określenie definicji legalnej jest potrzebne, gdy zaistniała potrzeba ustalenia co jest drogą dla pieszych.
Ustawa - Prawo o ruchu drogowym. Zasady zachowania uczestników ruchu (zwłaszcza kierujących i pieszych) oraz innych osób korzystających z dróg publicznych, stref zamieszkania oraz w stref ruchu zostały określone przez ustawodawcę w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 roku - Prawo o ruchu drogowym. Ten zasadniczy z punktu widzenia praw i obowiązków wskazanych powyżej podmiotów, wielokrotnie nowelizowany, składający się z sześciu działów akt prawny, zawiera katalog norm, których przestrzeganie warunkuje bezpieczeństwo ruchu drogowego.
W ostatnich dniach ustawa - Prawo o ruchu drogowym ogniskuje uwagę opinii publicznej w związku ze zmianami, które zostały wprowadzone ustawą z dnia 5 sierpnia 2022 roku o zmianie ustawy o Rządowym Funduszu Rozwoju Dróg oraz niektórych innych ustaw (z mocą obowiązywania od 21 września br.) - uzupełniono wówczas katalog definicji legalnych (art. 2 ustawy) o nowe pojęcia oraz zmodyfikowaną treść już istniejących. W debacie publicznej zwracano uwagę na następujące kwestie:
* możliwość przekraczania przez pieszych jezdni, drogi dla rowerów lub torowiska na przejściu sugerowanym (nowe pojęcie stanowiące nieoznakowane, dostosowane technicznie miejsce) - pieszy nie ma wówczas pierwszeństwa przed pojazdem;
* przedefiniowanie pojęcia chodnik (część drogi dla pieszych przeznaczona do ruchu pieszych i osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch);
* dodanie pojęcia droga dla pieszych (
* zmiana definicji skrzyżowanie część
Analiza całokształtu uwzględnionych zmian pozwoliła dojść do wniosku, że w zakresach odnoszących się do zatrzymania i postoju pojazdu na drodze dla pieszych (poprzednio - chodnik), kierujący mogą wykonywać przywołane manewry na dotychczasowych zasadach, a nowo określone przestrzenie drogi będą miały znaczenie dla projektowanych ciągów ruchu pieszych, uwzględniając wyodrębnienie pasa buforowego, chodnika i pasa obsługującego (części składowe drogi dla pieszych).
Najwięcej kontrowersji wzbudziła nowa definicja skrzyżowania, a zwłaszcza potraktowanie za skrzyżowanie połączenia jezdni jednej drogi w jednym poziomie. W opinii wielu ekspertów z zakresu ruchu drogowego dokonana w prawie o ruchu drogowym analogia do definicji zawartej w ustawie z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych powoduje, że połączenia dwóch jezdni jednokierunkowych w ramach drogi dwujezdniowej dwukierunkowej (wykorzystywane przez kierujących do zawracania) należy uznać za skrzyżowanie ze wszystkimi tego konsekwencjami, a więc m.in.:
- odwołanie następujących znaków drogowych: zakaz wyprzedzania, zakaz wyprzedzania przez samochody ciężarowe, zakaz używania sygnałów dźwiękowych, ograniczenie prędkości, zakaz postoju, zakaz zatrzymywania się, zakaz postoju w dni nieparzyste, zakaz postoju w dni parzyste;
- zakaz wyprzedzania pojazdu silnikowego jadącego po jezdni;
- zakaz zatrzymania w odległości mniejszej niż 10 m od skrzyżowania.
Mając na względzie powyższe wątpliwości, w sprawie wypowiedziało się Ministerstwo Infrastruktury stwierdzając w zaprezentowanym przez rzecznika resortu stanowisku, że zarówno przejazdu, jak również jezdni do zawracania nie należy traktować jako skrzyżowanie w myśl zmodyfikowanej, przywołanej powyżej definicji ustawowej, natomiast w tych kategoriach należy rozumieć „wzajemne połączenia jezdni: głównych, dodatkowych, łącznic lub zbierająco-rozprowadzających oraz miejsca zmiany przekroju drogi, np. z przekroju o dwóch jezdniach głównych na przekrój o jednej jezdni głównej i odwrotnie”.
Zmiany definicji legalnych. Na kanwie rozważań dotyczących wprowadzonych przez ustawodawcę zmian rysuje się istotny problem, a mianowicie znaczenie znajomości definicji legalnych zawartych w art. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku - Prawo o ruchu drogowym dla właściwego rozumienia zasad ruchu drogowego.
Katalog wykorzystanych przez ustawodawcę do opisu przestrzeni drogowej pojęć ulegał na przestrzeni czasu zmianom, zarówno pod względem jakościowym, jak również objętościowym.
W powyższym procesie można dostrzec następujące prawidłowości:
- rozbudowanie katalogu definicji legalnych (kolejno: rozporządzenie Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 20 lipca 1968 roku w sprawie ruchu na drogach publicznych - 18 definicji (na podstawie delegacji z ustawy z dnia 27 listopada 1961 roku o bezpieczeństwie i porządku ruchu na drogach publicznych); ustawa z dnia 1 lutego 1983 roku prawo o ruchu drogowym - 40 definicji; ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym - 57 definicji, aktualnie - 112);
- wprowadzanie modyfikacji definicji funkcjonujących w poprzedniej wersji aktu prawnego.
Zmiany powyższe podyktowane były głównie rosnącą złożonością rzeczywistości drogowej, a ich wprowadzenie dawało podstawy do stworzenia norm prawnych mających wpływ na poprawę poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Teza i jej prawidłowość. Niezależnie od przywołanych prawidłowości aktualność zachowuje teza, że „znajomość definicji legalnych i ich zrozumienie (co jest nie mniej istotne), stanowi podstawę do zgodnego z przepisami zachowania uczestnika ruchu i innej osoby znajdującej się na drodze”.
Weryfikację jej prawdziwości można przeprowadzić posługując przykładami, stanowiącymi o błędach często popełnianych przez kierujących pojazdami, a mianowicie:
d e f i n i c j e:
wyprzedzanie - przejeżdżanie (przechodzenie) obok pojazdu lub uczestnika ruchu poruszającego się w tym samym kierunku
oraz
pojazd silnikowy - pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru, pojazdu szynowego, roweru, wózka rowerowego, hulajnogi elektrycznej, urządzenia transportu osobistego i wózka inwalidzkiego
Przykłady przepisów ustawy prawo o ruchu drogowym odwołujących się do powyższych definicji:
Art. 30. [Jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza]
1. Kierujący pojazdem jest obowiązany zachować szczególną ostrożność w czasie jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, spowodowanej mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami, a ponadto:
1) kierujący pojazdem silnikowym jest obowiązany:
a) włączyć światła mijania lub przeciwmgłowe przednie albo oba te światła jednocześnie,
b) poza obszarem zabudowanym podczas mgły dawać krótkotrwałe sygnały dźwiękowe w czasie wyprzedzania lub omijania.
Art. 24. [Wyprzedzanie]
7. Zabrania się wyprzedzania pojazdu silnikowego jadącego po jezdni:
1) przy dojeżdżaniu do wierzchołka wzniesienia;
2) na zakręcie oznaczonym znakami ostrzegawczymi;
3) na skrzyżowaniu, z wyjątkiem skrzyżowania o ruchu okrężnym lub na którym ruch jest kierowany.
Art. 26. [Obowiązki kierującego pojazdem wobec pieszych]
3. Kierującemu pojazdem zabrania się:
1) wyprzedzania pojazdu na przejściu dla pieszych i bezpośrednio przed nim, z wyjątkiem przejścia, na którym ruch jest kierowany.
Art. 28. [Obowiązki kierującego pojazdem przy zbliżaniu się do przejazdu kolejowego oraz przejeżdżaniu przez przejazd]
3. Kierującemu pojazdem zabrania się:
3) wyprzedzania pojazdu na przejeździe kolejowym i bezpośrednio przed nim.
D e f i n i c j e:
ustąpienie pierwszeństwa - powstrzymanie się od ruchu, jeżeli ruch mógłby zmusić kierującego do zmiany kierunku lub pasa ruchu albo istotnej zmiany prędkości, pieszego - do zatrzymania się, zwolnienia lub przyspieszenia kroku, a osobę poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch - do zatrzymania się, zmiany kierunku albo istotnej zmiany prędkości
oraz
pieszy - osobę znajdującą się poza pojazdem na drodze i niewykonującą na niej robót lub czynności przewidzianych odrębnymi przepisami; za pieszego uważa się również osobę prowadzącą, ciągnącą lub pchającą rower, motorower, motocykl, hulajnogę elektryczną, urządzenie transportu osobistego, urządzenie wspomagające ruch, wózek dziecięcy, podręczny lub inwalidzki, osobę poruszającą się w wózku inwalidzkim, a także dziecko w wieku do 10 lat kierujące rowerem pod opieką osoby dorosłej.
Przykłady przepisów ustawy prawo o ruchu drogowym odwołujących się do powyższych definicji:
Art. 13. [Przechodzenie pieszego przez jezdnię, drogę dla rowerów lub torowisko; pierwszeństwo pieszych na pasach]
1a. Pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem. Pieszy wchodzący na przejście dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem, z wyłączeniem tramwaju
Art. 25. [Skrzyżowanie]
1. Kierujący pojazdem, zbliżając się do skrzyżowania, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność i ustąpić pierwszeństwa pojazdowi nadjeżdżającemu z prawej strony, a jeżeli skręca w lewo - także jadącemu z kierunku przeciwnego na wprost lub skręcającemu w prawo.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do pojazdu szynowego, który ma pierwszeństwo w stosunku do innych pojazdów, bez względu na to, z której strony nadjeżdża.
Przywołane normy stanowią jedynie niewielki wycinek z katalogu przykładów, jakie można byłoby przytoczyć dla potwierdzenia postawionej tezy.
Każdy odpowiedzialny uczestnik ruchu drogowego powinien wykazywać się zrozumieniem istotnej roli definicji legalnych w kontekście określonych ustawowo praw i obowiązków drogowych.
Marcin Kiwit (Olsztyn)
Marcin Kiwit uczestnik DYSKUSJI NA RATUSZOWEJ. „Co zmieniają nowe przepisy?” 13.10.2022 [kliknij]
