Pytanie: Rozszerzyłem ostatnio prowadzoną działalność gospodarczą. Utworzyłem miejsce pracy dla syna (20 lat), studenta studiów dziennych. Jak go zatrudnić? Jakie obowiązki mam wobec ZUS i urzędu skarbowego? – pyta czytelnik “Rzeczpospolitej”.
Odpowiedź: Nie ma przeszkód, aby przedsiębiorca prowadzący własną firmę zatrudniał członków rodziny. Syn będzie jednak – dla celów ubezpieczeń społecznych – traktowany jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Ma to określone konsekwencje w praktyce. Członka rodziny (syna) rozpoczynającego współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej płatnik składek musi zgłosić do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego. Należy to zrobić w ciągu siedmiu dni od powstania obowiązku ubezpieczeniowego, czyli od dnia rozpoczęcia współpracy. Syn współpracujący z osobą prowadzącą działalność gospodarczą objęty jest obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i wypadkowym. Ubezpieczenia te – osobom współpracującym z przedsiębiorcą – finansuje w całości z własnych środków płatnik składek, czyli właściciel firmy. Podobnie jest z ubezpieczeniem chorobowym, które jest jednak dobrowolne (szerzej pisaliśmy o tym w DF z 21 listopada 2007 r.). Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi w tym wypadku zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Składka w nowej wysokości obowiązuje od trzeciego miesiąca następnego kwartału (art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Syn, jeśli pozostaje z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym, będzie uznawany za osobę współpracującą, niezależnie od tego, czy zatrudniony jest na umowę o pracę, czy bezumownie. W pewnych jednak wypadkach przedsiębiorca może zatrudnić członka rodziny na takich samych zasadach, jak innych pracowników, opłacając składki od kwoty zapisanej w umowie o pracę. Będzie to możliwe, gdy spełnione są dwa warunki. Po pierwsze, zawarta jest umowa o pracę. Po drugie, członek rodziny (syn) nie pozostaje z prowadzącym działalność gospodarczą we wspólnym gospodarstwie domowym. W takim wypadku nie ma żadnego znaczenia czas trwania współpracy, wymiar zatrudnienia a także wiek osoby współpracującej. Jeśli syn i ojciec nie mieszkają razem i nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, to syn zatrudniony na umowę o pracę ma status pracownika i podlega ubezpieczeniom społecznym tak jak pracownik. Wtedy przedsiębiorca i pracownik finansują po połowie składki na ubezpieczenie emerytalne i w określonych częściach rentowe, każdy z własnych środków. Pracownik ze swojego wynagrodzenia pokrywa całą składkę na ubezpieczenie chorobowe, a na jego ubezpieczenie wypadkowe całą składkę opłaca przedsiębiorca. Zatrudnienie w firmie członka rodziny wiąże się również z określonymi obowiązkami względem urzędu skarbowego. Gdy przedsiębiorca zatrudni syna na umowę o pracę, rozlicza go z podatku jak pozostałych pracowników. Niezależnie od tego, czy będzie to umowa na okres próbny, czas określony, czy też umowa bezterminowa (na czas nieokreślony), co miesiąc – jako płatnik – pobiera zaliczki na podatek dochodowy. Zaliczki wylicza od przychodu pomniejszonego o składki na ubezpieczenie społeczne oraz koszty jego uzyskania. W 2008 r. koszty uzyskania przychodów przy umowie o pracę wynoszą miesięcznie 111,25 zł, a za rok podatkowy nie więcej niż 1335 zł – gdy podatnik uzyskuje je z jednego stosunku pracy. Jeśli syn dojeżdża do zakładu pracy z innej miejscowości (i nie dostaje dodatku za rozłąkę), koszty te wynoszą 139,06 zł miesięcznie, a za rok podatkowy nie więcej niż 1668,72 zł. Zaliczki są pobierane według skali (19, 30 i 40 proc.).Syn może być zatrudniony również na umowę-zlecenie lub o dzieło. W tym wypadku przedsiębiorca również będzie musiał pobierać zaliczki na podatek w wysokości 19 proc. należności pomniejszonej o koszty uzyskania przychodów. Te ostatnie wynoszą 20 proc. (lub 50 proc. przy przeniesieniu praw autorskich) uzyskanego przychodu pomniejszonego o składki. Na koniec roku zobowiązany jest również do przygotowania rocznego rozliczenia podatkowego (informacja PIT-11). Przekazuje ją synowi i urzędowi skarbowemu do końca lutego następnego roku (za 2008 r., do końca lutego 2009 r.). Jeśli z różnych względów przestanie współpracować z synem w ciągu roku, PIT-11 powinien przygotować do 15 dnia miesiąca następującego po tym, w którym pobrana była ostatnia zaliczka.
