Najwyższa Izba Kontroli w ramach swoich działań dokonała analizy infrastruktury towarzyszącej lub raczej, która powinna towarzyszyć oddawanym do użytku kolejnym odcinkom autostrad i dróg ekspresowych.
Bezsprzecznie następuje poprawa infrastruktury komunikacyjnej kraju. - Jednak ciągle brakuje miejsc obsługi podróżnych wyposażonych w stacje paliw (MOP kategorii II i III). Mało takich miejsc jest zwłaszcza na ekspresówkach. Nierzadko zdarza się, że takie MOP udostępniane są podróżnym dopiero po kilku latach od oddania do użytkowania odcinka autostrady lub drogi ekspresowej. Co więcej często są oddalone od siebie o wiele kilometrów (w skrajnych przypadkach nawet ponad 150 km), co niekorzystnie wpływa zarówno na komfort podróżowania tymi drogami, jak i bezpieczeństwo w ruchu drogowym – zauważa NIK. I pozornie szczegółowe stwierdzenie, iż na tablicach informacyjnych dotyczących miejsc obsługi podróżnych brakuje informacji o odległości do kolejnego MOP. Taka informacje jest już standardem w krajach Europy Zachodniej.
Umowy międzynarodowe (m.in. Umowa AGR), a także krajowe przepisy określające warunki techniczne jakim powinny odpowiadać drogi publiczne, obligują by przy autostradach i drogach ekspresowych znajdowały się miejsca obsługi podróżnych (MOP). Na MOP - w zależności od kategorii - oprócz miejsc postojowych powinny znajdować się także: urządzenia wypoczynkowe i sanitarne, stacja paliwowa, obiekty gastronomiczno-handlowe, stanowiska obsługi pojazdów, obiekty noclegowe. W ramach prawa unijnego Polskę obowiązują regulacje, które odnoszą się także do miejsc obsługi podróżnych przy autostradach i drogach ekspresowych. Dotyczą one m.in. dróg wchodzących w skład Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T jest instrumentem służącym koordynacji oraz zapewnieniu spójności i komplementarności inwestycji infrastrukturalnych z zakresu transportowej sieci bazowej realizowanych częściowo w różnych krajach UE). Jednym z warunków wymaganych przez przepisy UE dla dróg sieci TEN-T jest stworzenie miejsc obsługi podróżnych przy autostradach nie rzadziej niż co ok. 100 km, z uwzględnieniem potrzeb społecznych, rynkowych i środowiskowych.
Najważniejsze ustalenia kontroli (fragmenty). Według stanu na koniec września 2017 r. w Polsce użytkowano 1640 km autostrad. W bezpośrednim zarządzie GDDKiA pozostawało 1172 km autostrad oraz 1671 km dróg ekspresowych.
Na użytkowanych w Polsce odcinkach autostrad funkcjonowały łącznie 62 MOP kategorii II lub III oraz 80 MOP kat. I. Uwzględniając fakt, że autostrada posiada dwie jezdnie, a MOP obsługuje zazwyczaj jeden kierunek jazdy, można przyjąć, że miejsca obsługi podróżnych różnych kategorii dostępne były dla podróżujących autostradami średnio co ok. 23 km, przy czym MOP z poszerzonym zakresem usług obejmującym stację paliwową (kat. II lub III) dostępne były średnio co ok. 53 km. Sytuacja w tym zakresie nie była jednakowa na wszystkich autostradach i na niektórych ich odcinkach działające MOP kat. II lub III były dostępne z większą częstotliwością, a w innych miejscach odległości te były znacznie większe. Najdłuższym odcinkiem bez stacji paliwowej dostępnej bezpośrednio na autostradzie, tj. na MOP II lub III kategorii, był wschodni odcinek A4 o długości ok. 180 km - od okolic Tarnowa (MOP II Rudka, MOP III Komorów) do przejścia granicznego z Ukrainą w Korczowej.
W okresie objętym kontrolą większość oddanych do użytkowania odcinków dróg ekspresowych o łącznej długości 1671 km nie tworzyła jeszcze jednolitych ciągów drogowych o standardzie dróg klasy S i nie była odpowiednio wyposażona w MOP. Najdłuższe takie odcinki funkcjonowały na drodze S3 (od okolic Szczecina do Zielonej Góry) oraz na drodze S8 (odcinek od Wrocławia do autostrady A1 w okolicach Łodzi oraz od Piotrkowa Trybunalskiego do okolic Radziejowic). Na użytkowanych odcinkach dróg ekspresowych funkcjonowało jedynie 15 MOP kategorii II lub III ze stacjami paliwowymi. Najgorzej wyposażona w MOP, w tym również w te ze stacjami paliwowymi, była droga ekspresowa S3, gdzie na odcinku o długości ok. 159 km, od okolic Sitna w woj. zachodniopomorskim (MOP Sitno) do Zielonej Góry (MOP Racula), brak było innych MOP wyposażonych w stacje paliwowe dostępnych bezpośrednio na tej drodze.
Wnioski do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad o: W zaktualizowanych wytycznych Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, dotyczących budowy MOP, powinny zostać zawarte m.in. zasady postępowania w sytuacjach, gdy droga klasy S jest prowadzona po śladzie istniejącej drogi krajowej klasy GP, posiadającej publiczne zjazdy na nieruchomości prywatne zabudowane obiektami wykorzystywanymi do obsługi podróżnych. W takich wytycznych należałoby ustalić, w jakich okolicznościach i na jakich zasadach można zorganizować miejsca obsługi podróżnych z szerokim zakresem funkcji (odpowiadające MOP II i III) z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego.
Niezbędne jest również opracowanie innej strategii działania w celu wybudowania w pełni wyposażonych w obiekty usługowe MOP II i III rozmieszczonych w „niedochodowych” lokalizacjach. Jest to konieczne dla zapewnienia pełnej realizacji ustaleń koncepcji programowych drogi, w zakresie wyposażenia dróg klasy A i S w miejsca obsługi podróżnych oferujące szeroki zakres usług (MOP II lub III). W przypadkach, gdy mimo upływu wielu lat i zorganizowaniu licznych przetargów nie udało się wyłonić dzierżawcy, który przejąłby na siebie obowiązek doprowadzenia strefy usługowej MOP II lub III do standardów wyposażenia określonych w obligatoryjnym programie funkcjonalnym, GDDKiA powinna przygotować i wdrożyć strategię działania inną niż dotychczasowa, zakładającą realizację tych zadań przez podmioty komercyjne i na ich koszt. (NIK)
