W dniu 3 listopada 2017 r. w Warszawie odbyła się konferencja tematyczna poświęcona rekomendacjom projektowanych zmian pozaprawnych i prawnych dla polityki publicznej w zakresie spraw wewnętrznych i transportu dotyczących osób z niepełnosprawnościami i o ograniczonej sprawności ruchowej. Przedmiotem debaty była m.inn. tematyka pomocy władz publicznych przy przeprowadzaniu egzaminu państwowego na prawo jazdy kategorii B. W dyskusji tzw. stolika nr 6 konferencji uczestniczyli: Izabela Bergel, adiunkt Katedry Transportu SGH w Warszawie, Marcin Kichler, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa; Mateusz Koźma, student Politechniki Poznańskiej; Hubert Kupniewski, psycholog; Tomasz Piętka, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa; Witold Wiśniewski, koordynator Polskiego Klastra Edukacyjnego oraz Jolanta Michasiewicz, redaktor naczelna tygodnika „Prawo Drogowe @ NEWS”. Debatę zorganizowało Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych w ramach projektu "Wdrożenie konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - wspólna sprawa".
Istniejące bariery prawne. W obecnym stanie prawnym ustawodawca nie przewidział niezbędnych dostosowań do potrzeb osób z niepełnosprawnościami w zakresie przeprowadzania egzaminu państwowego na prawo jazdy. Tym samym możliwość zdania takiego egzaminu została w znaczny sposób ograniczona dla takich osób. Dodatkowo wprost do tego problemu odniósł się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 czerwca 2016 r. (sygn.. akt K 37/13) uznając obecnie istniejące rozwiązania za niekonstytucyjne. W ocenie TK: „organizacyjno-techniczna pomoc państwa w pozyskiwaniu pojazdów egzaminacyjnych przez osoby niepełnosprawne ubiegające się o uprawnienie prawa jazdy kategorii B ma wymiar symboliczny (pozorny)” - wskazywano w materiałach wprowadzających do konsultacji.
Projektowane rekomendacje prawne. Przygotowana do analizy i dyskusji rekomendacja dotyczyła zobligowania wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego do zapewnienia pojazdów przystosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami w przypadku zgłoszenia takiej potrzeby. Określono także termin realizacji zgłoszenia na dni 7. W ten sposób ciężar zapewnienia odpowiedniego pojazdu miałby zostać przeniesiony z osoby z niepełnosprawnością na państwo. Jednoczenie zaproponowano utrzymanie prawa osoby z niepełnosprawnościami do wnioskowania o uczestnictwo w egzaminie dodatkowego egzaminatora celem zapewnienia maksymalnej efektywności przeprowadzanego egzaminu. Dodatkowo, w przypadku, w którym osoba z niepełnosprawnością posiada już dostosowany do jej potrzeb samochód zaproponowano zapewnienie jej możliwości użycia tego samochodu w praktycznej części egzaminu. Dodatkowo - zacytujmy: „zapewniona zostanie możliwość przeprowadzenia części teoretycznej i praktycznej egzaminu także w formatach dostosowanych po uprzednim zgłoszeniu takiej potrzeby, umożliwiając zdanie takiego egzaminu także osobom posługującym się językiem w określonym formacie lub Polskim Językiem Migowym”.
Przedmiot postulowanej zmiany legislacyjnej i jej - zaproponowany do dyskusji - kształt. Prawnicy, przygotowujący brzmienie przepisów, które w dyskusji miały ewentualnie uzyskać rekomendacje, wskazali na konieczność nowelizacji art. 53 ustawy o kierujących pojazdami. Zaproponowano dodatnie ustępów 3a-3c i wykreślenie z ust. 4 pkt 1. Zaproponowano następujące brzmienie zmienianego artykułu:
„Art. 53. 1. Praktyczna część egzaminu państwowego w zakresie uzyskiwania uprawnienia do kierowania motorowerem lub pojazdami silnikowymi jest prowadzona pojazdem pozostającym w dyspozycji wojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego.
2. Praktyczna część egzaminu państwowego w zakresie uzyskiwania uprawnienia do kierowania tramwajem jest prowadzona pojazdem szynowym podmiotu, o którym mowa w art. 51 ust. 5 pkt 1.
3. Pojazdy wykorzystywane do prowadzenia części praktycznej egzaminu państwowego w zakresie uzyskiwania uprawnienia do kierowania motorowerem lub pojazdami silnikowymi powinny spełniać wymagania, o których mowa w art. 24.
3a. (propozycja dodania) Wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego zapewniają dostępność pojazdu przystosowanego do potrzeb osoby z niepełnosprawnością w ciągu siedmiu dni od zgłoszenia takiej potrzeby przez osobę z orzeczoną niepełnosprawnością.
3b. (propozycja dodania) Realizacja obowiązku wynikającego z ust. 3a może polegać na użyciu w trakcie praktycznej części egzaminu państwowego pojazdu osoby z orzeczoną niepełnosprawnością przystępującą do egzaminu.
3c. (propozycja dodania) Wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego zapewniają niezbędną komunikację w formatach dostosowanych w trakcie praktycznej części egzaminu państwowego w ciągu siedmiu dni od zgłoszenia takiej potrzeby przez osobę z orzeczoną niepełnosprawnością.
4. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do pojazdów:
1) (propozycja wykreślenia w całości tego punktu) o których mowa w art. 54 ust. 5;
2) którymi prowadzi się egzamin w zakresie uprawnień prawa jazdy kategorii B1, C1, C1+E, C, C+E, D1, D1+E, D lub D+E.
4a. Praktyczna część egzaminu państwowego w zakresie prawa jazdy kategorii AM, A1, A2, A, B lub B+E na wniosek i koszt osoby egzaminowanej, jest prowadzona wskazanym pojazdem ośrodka szkolenia kierowców, który prowadził szkolenie tej osoby.
5. Wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego, przeprowadzając postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, którego przedmiotem są pojazdy do przeprowadzania praktycznej części egzaminu na prawo jazdy przygotowując specyfikację istotnych warunków zamówienia lub powołując komisję przetargową, włączają do prac przedstawicieli regionalnych organizacji zrzeszających ośrodki szkolenia kierowców, na ich wniosek, a w razie braku takich organizacji – przedstawicieli ogólnopolskich organizacji zrzeszających ośrodki szkolenia kierowców, wyrażających wolę wzięcia udziału w postępowaniu. Umowa w sprawie zamówienia publicznego na pojazdy jest zawierana przez wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego na okres nie krótszy niż 4 lata.”
I w konsekwencji zaproponowanej zmiany nowelizacji podlegałby także artykuł 54, poprzez wykreślnie z niego ust. 4 pkt 1 oraz dostosowanie treści ust. 6. Też należałoby znowelizować art. 51 poprzez stosowne dodanie do ustępu 2a właściwego pkt 3.
Rekomendacje zmian w ustawie o kierujących pojazdami. Debatujący nad zmianami w ustawie o kierujących pojazdami zgodnie stwierdzili, iż zaproponowane zapisy przepisów nie są właściwe, albowiem nie tylko nie usuwają barier pojawiających się podczas egzaminu na prawo jazdy przed osobami niepełnosprawnymi, ale je nawet wzmacniają. Na postawione pytanie: Czy rekomendacja usunie bariery? Jednomyślnie odpowiedziano - NIE.
* Pojazdy. Sformułowanie bariery uznano za nietrafne, a nawet wprowadzające kolejną barierę. Niepotrzebnym generowaniem kosztów byłoby utrzymywanie w WORD pojazdów dla niepełnosprawnych - relacjonował Mateusz Koźma w imieniu tzw. stolika nr 6. Idealnym rozwiązaniem jest tutaj egzamin przy użyciu pojazdu szkoleniowego lub pojazdu własnego kandydata na kierowcę. W rozwiązaniu przewidującym użycie pojazdu własnego WORD, nowego dla zdającego, pojawia się kolejny stres egzaminacyjny. Nadto zdecydowanie nie da się dostosować jednego pojazdu do określonych, nawet podobnych niepełnosprawności. Oczywiście plusem byłyby koszty utrzymania i użycia w trakcie egzaminu pojazdu word - wskazywał Koźma. Podsumowując wskazano na idealne rozwiązanie - a tu po pierwsze rezygnacja z zaproponowanego ust. 3a.
* Ogólnopolska baza informacji. Dalej stworzenie ogólnopolskiej bazy informacji o ośrodkach szkolenia kierowców dysponujących określonymi pojazdami szkoleniowymi, przystosowanymi do określonych rodzajów niepełnosprawności. Wielokrotnie podkreślano potrzebę wzmocnienia roli osk w cyklu edukacji bezpiecznego kierowcy. Samą nazwę rekomendacji proponowano uzupełnić właśnie o dodanie słowa „szkoleniu”. Tam właśnie cały cykl szkolenia się zaczyna, tam kandydat napotyka na najwięcej barier, nie na egzaminie - uzasadniano. To ośrodek szkolenia musi mieć właściwie przystosowane pojazdy. I w efekcie postulowano dopłaty państwowe do szkolenia w osk oraz zniesienie opłat za wynajem pojazdu egzaminacyjnego. Dopłaty do pojazdów szkoleniowych, ale też użytkowych przyszłym kierowcom z niepełnosprawnościami powinny być oddzielną rekomendacją - postulowano. Wskazując jednocześnie na PIMOT jako doskonałego realizatora takiego rozwiązania.
* Formaty dostosowane. W ramach debaty próbowano doprecyzować pojęcie „formatów dostosowanych”. Obecni na sali przedstawiciele MIB informowali, iż w dzisiejszej praktyce np. egzaminy teoretyczne odbywają się przy użyciu „miganych” pytań testowych. Podobnie egzamin w części praktycznej. Tak więc nie ma tu ewentualnej bariery.
* Tłumacze migowi. W sytuacji projektowanego wprowadzenia obowiązkowej certyfikacji tłumaczy migowych - konieczne byłoby rozpatrzenie konieczności uznania statusu i roli tłumaczy, którą często wypełnia osoba z rodziny zdającego. Czyli ewentualna przyszła definicja tłumacza w sytuacji istnienia różnych standardów języka migowego. Dzisiaj pojęcie tłumacza migowego nie jest zdefiniowane. Idealnym - podsumowywano ten wątek dyskusji - byłoby pozostawienie decyzji o doborze osoby tłumacza osobie egzaminowanej.
* Lekarze orzecznicy. Całkowicie nowym zgłoszonym pomysłem był postulat dokształcania lekarzy orzeczników. Dzisiaj bardzo często robią błędy, które stają się kolejną barierą w całym cyklu szkolenia i egzaminowania kandydata na kierowcę z niepełnosprawnością.
* Instruktorzy i egzaminatorzy. W trakcie dyskusji mówiono także o potrzebie udzielania pomocy instruktorom i egzaminatorom poprzez stosowny zakres szkoleń. Jednak przedstawiciele MIB informowali, iż nie ma skarg lub jedynie sygnałów dotyczących złego prowadzenia egzaminu z udziałem osoby niepełnosprawnej.
Podsumowanie. Projekt pn. „Wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - wspólna sprawa” realizowany jest w okresie 1 marca 2016 r. do 28 lutego 2018 r. Wnioski właściwie gotowe, choć wymagające jeszcze pracy i precyzji widzenia prawników. Pozytywnie oceniono obecność i udział w dyskusji przedstawicieli resortu infrastruktury. Wiele środowisk też potrzebuje takich owocnych debat. Redakcja tygodnika „Prawo Drogowe @ NEWS” czeka na zaproszenia do udziału w nich. (jm)
