Mobilność nie jest neutralna pod względem płci. Dotyczy to nie tylko mobilności indywidualnej, ale także samych sektorów transportu i planowania. Płeć jest coraz częściej dostrzegalnym wyróżnikiem mobilności i czynnikiem branym pod uwagę w projektowaniu czy zmianach w miastach. Jest także jednym z ważnych zaleceń programu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego przygotowanego przez ONZ i WHO na Nową Dekadę 2021-2030.
Na podstawie badań przeprowadzonych m.in. przez Politechnikę z Madrytu wykazano, że kobiety prezentują bardziej złożone wzorce mobilności, obejmują one więcej intermodalności, częstsze korzystanie z transportu publicznego i chodzenia pieszo, o konkretnych porach dnia. Może to wynikać z wciąż utrzymujących się różnic społecznych, ról i obowiązków w domu, które często powodują, że kobiety podejmują więcej czynności opiekuńczych i spraw związanych z domem: zakupy, opieka nad seniorami, opieka nad dziećmi, zawożenie dzieci do szkoły, odbieranie ich, zawożenie na zajęcia dodatkowe, do lekarza etc. W analizie wykazano, że mężczyźni pokonują dłuższe trasy, zazwyczaj do oraz z pracy, zazwyczaj jednym środkiem transportu i preferują raczej samochód.
Podejście takie pokazuje, że planując lub przeprojektowując miasta, przestrzenie, powinniśmy brać pod uwagę przede wszystkim kto w nich mieszka, jakie ma przyzwyczajenia, wzorce mobilności, jak wygląda nasze społeczeństwo teraz i jak będzie wyglądało za kilkanaście lat, jakich środków transportu korzysta, w jakich godzinach i dlaczego.
W Europie niektóre kraje bardziej przodują w testowaniu, wdrażaniu i promowaniu innowacyjnych polityk i działań uwzględniających aspekt płci. Zazwyczaj działania w tym obszarze są pogrupowane w trzy główne obszary: pogłębianie wiedzy w zakresie danych dotyczących mobilności płci (np. Wielka Brytania); rozwój usług mobilności dostosowanych do płci (np. Szwecja-Malmo, Kalmar, Włochy-Bolzano); planowanie i projektowanie mobilności w miastach w celu zaspokojenia potrzeb związanych z płcią. Poszukiwane są rozwiązania, które pomogą dążyć do osiągnięcia równości płci w mobilności (Austria- Wiedeń, Niemcy-Berlin), lepszego i bardziej zrównoważonego planowania miast.
Warto zaznaczyć, że wciąż niewielkie uwzględnienie w Europie tzw. mobilności opieki w systemach transportu publicznego i prywatnego wiąże się jednocześnie ze zmniejszoną liczbą kobiet (niestety) w podejmowaniu decyzji, planowaniu i obsłudze transportu oraz w realizacji projektów mających na celu rozwój zrównoważonej mobilności.
Chociaż zainteresowanie aspektami płci w mobilności wzrosło w ciągu ostatnich lat, a temat uznano za istotny czynnik w planowaniu zrównoważonej mobilności, brak kompleksowych danych w tym zakresie jest obecnie jednym z głównych problemów (oprócz niektórych miast, które podjęły się tematu). Uważa się, że brakuje wiedzy na temat transportu związanego z płcią w odniesieniu do trzech głównych kwestii: istnieje jeszcze powierzchowna i pobieżna znajomość problemu, dane nie są dostępne, ponieważ tego rodzaju dane nie są zbierane regularnie w większości krajów europejskich, istnieje jeszcze ogólnie niski poziom wiedzy na temat istniejących powiązań między płcią, mobilnością i zrównoważonym rozwojem.
Wzorce mobilności ze względu na płeć zmieniają się w ostatnim czasie, odzwierciedlając ewolucję różnic między płciami w warunkach socjoekonomicznych i demograficznych.
W krajach europejskich starzenie się społeczeństwa ma szczególnie istotne implikacje dla wzorców mobilności. Tempo wzrostu liczby ludności UE jest najniższe wśród głównych regionów świata, niski poziom dzietności i wydłużona długość życia są przyczyną starzenia się populacji UE. Tendencje te mają istotny wpływ na różnice między płciami, biorąc pod uwagę fakt, że kobiety stanowią większość osób starszych. Wyższa oczekiwana długość życia we wszystkich krajach europejskich oznacza również, że z czasem pojawi się coraz większa liczba starszych kobiet, możliwe że z problemami z poruszaniem się i trudnościami w dostępie do usług. To o nich trzeba pomyśleć już dzisiaj w planowaniu przestrzeni przyszłości.
Dlatego nie ulega wątpliwości, że sprawdzona i spójna wiedza oparta na badaniach, także na temat płci, struktury społeczeństwa oraz implikacje dla transportu i mobilności powinny leżeć u podstaw dobrej polityki i strategii planowania.
Katarzyna Dobrzańska-Junco (Kraków)