W marcu 2023 r. Komisja Europejska przedstawiła czwartą dyrektywę1) w sprawie praw jazdy, która zakłada, że państwa członkowskie umożliwią zdawanie prawa jazdy kat. B (oraz C i C1) kandydatom, którzy ukończyli 17 lat. W Ministerstwie Infrastruktury trwają obecnie prace nad stosownym projektem ustawy dopuszczającym do ruchu drogowego w zakresie kategorii B prawa jazdy, takich właśnie kierowców, pod pewnymi warunkami.
Udział tych kierowców w ruchu miałby odbywać jedynie się pod warunkiem jazdy w towarzystwie starszego i doświadczonego kierowcy (kryterium jego wieku i doświadczenia nie są jeszcze znane) a pojazd, którym miałby się poruszać posiadałby moc nie większą niż 70 kW (95 koni mechanicznych). Dodatkowo, limit alkoholu dla tej grupy kierowców miałby zostać zredukowany do poziomu 0.0 ‰.
Pomysł na pierwszy rzut oka wydaje się być kuriozalny i wydaje się zaprzeczać zdrowemu rozsądkowi. Powszechnie wiadomo, iż udział najmłodszej grupy wiekowej kierowców w statystykach wypadków drogowych od wielu lat jest największy spośród wszystkich grup wiekowych (zob. wskaźnik liczby wypadków na 10 000 populacji w tabeli)2) ryzyko spowodowania przez młodego kierowcę wypadku drogowego jest wielokrotnie większe, niż w przypadku kierowców z pozostałych grup wiekowych.
Czy zatem dopuszczenie dodatkowej grupy jeszcze młodszych kierowców może wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa na polskich drogach?
Z psychologicznego punktu widzenia młody kierowca częściej popełnia błędy za kierownicą w stosunku do starszych kierowców, skutkujące wypadkami drogowymi, ponieważ posiada:
- niższy poziom dojrzałości społecznej wynikającej z rozwijającej się jeszcze empatii i specyficznego egocentryzmu obejmującego nadmierne przekonanie o posiadanych umiejętnościach i możliwościach
- niższy poziom umiejętności rozwiązywania konfliktów i niższe poczucie odpowiedzialności za swoje działania
- niższy poziom dojrzałości poznawczej, rozwijającej się wraz z rozwojem mózgu (rozwój płata czołowego), co wiąże się z większymi trudnościami w kontrolowaniu impulsów i zachowania oraz niską umiejętnością przewidywania i planowania
- słabsze umiejętności w zakresie opierania się presji rówieśniczej i jej znaczący wpływ w tym okresie
- niższy poziom samokontroli, w tym również kontroli emocji oraz większą skłonność do doświadczania ryzyka i rywalizacji (zwłaszcza u mężczyzn).
Diabeł jak zwykle tkwi w szczegółach. Od dziesięcioleci nie ma panaceum które skutecznie rozwiązałoby problem związany z najmłodszą grupą kierowców. Uważa się jednak, że stopniowe nabieranie doświadczeń w warunkach nadzoru, którym mogłaby być właśnie obecność i jazda ze starszym i odpowiednio doświadczonym kierowcą, jest jednym z potencjalnych rozwiązań. Fundamentem tej zmiany jest założenie, iż kontrolowana jazda 17-latka w warunkach „nadzoru” przez doświadczonego kierowcę i kształtowanie dobrych nawyków oraz doświadczeń pod jego okiem, daje lepsze rezultaty niż samodzielna i nie podlegająca szczególnym ograniczeniom jazda kierowcy w wieku lat 18. Jest tu jakiś sens, ale istota problemu jak zwykle może tkwić w szczegółach, czyli kryteriach związanych z jego uczestnictwem w ruchu:
Wiek osoby towarzyszącej. Kryterium wieku jest tu szczególnie istotne, gdyż dotychczasowe doświadczenia pokazują, że kierowanie pojazdem w towarzystwie rówieśnika bądź rówieśników sprzyja podejmowaniu przez młodego kierowcę zachowań ryzykownych na drodze. Aktualna wiedza z zakresu psychologii rozwojowej na temat zdobywania pełnej dojrzałości emocjonalnej, społecznej i intelektualnej osiągana jest w wieku około 25 lat (kora przedczołowa uzyskuje wtedy pełny rozwój). Dolna granica wynosząca 25 lat zawarta jest również we wspomnianej dyrektywie (art. 14 dyrektywy). Doświadczenie. Jest to wyjątkowo trudne i nienamacalne kryterium, gdyż jak wiadomo można posiadać prawo jazdy i zupełnie z niego nie korzystać, a można też posiadać je relatywnie niedługo i mieć już całkiem spore doświadczenie na drodze. Posiadanie uprawnień i deklaracja korzystania z niego przez okres co najmniej 5 lat daje w moim przekonaniu gwarancję posiadania wiedzy i umiejętności w tym zakresie. Pojazd. Określenie mocy pojazdu, którym może poruszać się kierowca - junior (70kW/95kM) nie jest w mojej ocenie dobrym rozwiązaniem. Podstawowym zagrożeniem związanym ze sposobem używania pojazdu jest prędkość, a ta może być przekraczana równie dobrze znacznie mniej silnym pojazdem. Limit alkoholu 0.0‰. Niższy, w tym zerowy limit alkoholu dla młodych kierowców obowiązuje w wielu krajach unijnych i obowiązuje często przez pierwsze 2-3 lata od momentu uzyskania uprawnień. Kryterium to jest zasadne i wychodzi naprzeciw wspomnianej dyrektywy unijnej.
Nie taki diabeł straszny. Podobny system działa już w kilku krajach unijnych. We Francja przyszły kierowca może jeździć z osobą towarzyszącą już od 15. roku życia (Conduite accompagnee). Proces zdobywania uprawnień pozwala tam na zdobywanie doświadczenia pod opieką dorosłej osoby towarzyszącej, zanim zda egzamin praktyczny. Zauważono, iż system nie tylko pozwala zredukować ilość wypadków wśród młodych kierowców, ale wpływa także na zdawalność tych osób podczas egzaminu na prawo jazdy (75 % uczestniczących w tym systemie zdaje egzamin pomyślnie). Warunkiem rozpoczęcia jazdy z osobą towarzyszącą jest zdanie egzaminu teoretycznego. Osoba towarzysząca musi posiadać co najmniej 28 lat i legitymować się prawem jazdy kat. B od co najmniej 5ciu lat. Jednocześnie nie może mieć na swoim koncie poważnych wykroczeń drogowych, a także nie może utracić prawa jazdy w ciągu ostatnich kilku lat.
Jazda z osobą towarzyszącą w Polsce od 17. roku życia stanowić może dobre rozwiązanie w kwestii bezpieczeństwa najmłodszej grupy kierowców. Praktykowanie pod okiem starszego i doświadczonego kierowcy wzbudza jednak naturalny niepokój co do jego faktycznych umiejętności i znajomości zasad ruchu, ale również sposobu przekazywania informacji zwrotnych i sposobu korygowania błędów wobec kierowcy juniora. Pozostają jeszcze pytania, na które nie znamy odpowiedzi. Na przykład, co w przypadku kiedy osoba towarzysząca będzie znajdować się pod wpływem alkoholu bądź nie będzie posiadać obowiązkowej podczas jazdy korekty wzroku. Na te i inne pytania odpowiedzi jeszcze nie mamy, ale liczymy iż Ministerstwo Infrastruktury niebawem przedstawi istotne szczegóły dotyczące omawianego zagadnienia.
____________________________
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw jazdy z 1.3.2023
[1] Dane z Obserwatorium BRD
Wypadki-z-mlodymi-kierowcami-w-Polsce_2013_2023.pdf (obserwatoriumbrd.pl)
