Ocena rządowej „Oceny skutków regulacji”. Mity i fakty”
(dot. rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw)
W części dotyczącej poprawy bezpieczeństwa przez zaostrzenie kar za wybrane wykroczenia drogowe, ustawodawca szeroko stara się uzasadnić potrzebę takich rozwiązań. Tyle, że uzasadnienie nie jest oparte o rzetelną analizę dostępnych danych dotyczących stanu bezpieczeństwa na polskich i unijnych drogach. Zawiera również błędy merytoryczne i przekłamania.
(…). Część nr 4:
Przeprowadzone w Norwegii badania, również poddają w wątpliwość tezę, o wpływie wzrostu wysokości grzywien na ograniczenie liczby kierujących, którzy przekraczają administracyjnie dopuszczalna prędkość. „For speeding in general, no effect of increasing fixed penalties can be found.” (R. Elvik and P. Christensen, “The deterrent effect of increasing fixed penalties for traffic offences: the Norwegian experience,” Journal of Safety Research, vol. 38, no. 6, pp. 689-695, 2007)
Natomiast, krajem o stałej od lat wysokości grzywien jest Irlandia. W tym kraju standardowa wysokość mandatu za przekroczenia prędkości wynosi 80 euro. W przypadku cięższych wykroczeń sprawa trafia do sądu. Prawo zezwala na uiszczenie grzywny (nałożonej przez policję) w terminie 56 dni od otrzymania powiadomienia o nałożonej grzywnie (Fixed Charge Notice). W przypadku płatności powyżej 28 dnia, wysokość grzywny wzrasta o 50%. Po przekroczeniu terminu 56 dni płatność nie może zostać przyjęta w żadnych okolicznościach, a sprawa trafia do sądu.
W Irlandii obowiązuje system punktów karnych. Za przekroczenia prędkości, jeżeli płatność grzywny ma miejsce do 56 dni, nakładane są 3 punkty karne. W przypadku przekroczenia tego terminu sąd, poza grzywną w wysokości do 1000 Euro, nakłada na sprawcę wykroczenia 5 punktów karnych. Uzyskanie 12 punktów karnych, w ciągu 3 lat, (7 dla kierujących, którzy mają pełne uprawnienia krócej niż dwa lata) wiąże się z utratą uprawnień na okres 6 miesięcy. Prawo jazdy można również utracić w przypadku skazania przez sąd za nieostrożną jazdę
Źródło: https://www.garda.ie/en/roads-policing/fixed-charge-notices/
W przepisach irlandzkich funkcjonuje pojęcie nieostrożnej jazdy. Dotyczy on prowadzenia pojazdu bez należytej staranności i uwagi, w sposób zagrażający innym uczestnikom ruchu drogowego. W takich przypadkach sprawa trafia do sądu, który może orzec grzywnę do 5000 Euro oraz dodatkowo 5 punktów karnych.
Patrząc na dane dotyczące liczby ofiar śmiertelnych na irlandzkich drogach, widać że ten system karania za wykroczenia drogowe jest niezwykle skuteczny. O ile w Niderlandach, w latach 2013-2019 nastąpił wzrost liczby ofiar śmiertelnych o 16%, o tyle w tym samym okresie liczba zabitych spadła oprawie 26%.
W 2019 r. Minister Transportu, Shane Ross, zapowiedziała podwyższenie grzywien za przekroczenia prędkości. Mimo, że uzyskała na to zgodę rządu, to ze względu na brak akceptacji ze strony społeczeństwa, pomysł został odrzucony. Tyle, że w Irlandii społeczeństwo, w przeciwieństwie do Polski ma dostęp do rzetelnych informacji i wpływ na decyzje rządu.
Mit: Grzywny za przekroczenia prędkości w Polsce są znacznie niższe niż w innych krajach UE i w związku z tym należy kilkukrotnie podnieść ich wysokość.
Fakt: W celu porównania wysokości kar grzywien w różnych krajach Unii Europejskiej przeliczenia należy dokonywać w taki sposób, aby wyeliminować różnice w poziomach cen. W tym celu stosowana jest umowna jednostka walutowa PPS, czyli Standard Siły Nabywczej (nazwa angielska: Purchasing Power Standard (PPS). Definicja PPS: Wspólna umowna jednostka walutowa stosowana w Unii Europejskiej do przeliczeń zagregowanych danych ekonomicznych dla potrzeb porównań przestrzennych, w taki sposób, aby wyeliminować różnice w poziomach cen między państwami członkowskimi. [https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/3782,pojecie.html ]
Eurostat podaje dane dotyczące między innymi mediany wyrównanego dochodu netto dla różnych krajów. Użycie mediany eliminuje, w przeciwieństwie do przeciętnej wartości odstające ekstremalnie. Definicja mediany: Wartość cechy, która dzieli uporządkowaną zbiorowość statystyczną na dwie równoliczne części w ten sposób, że poniżej i powyżej tej wartości znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Mediana jest kwartylem drugim. Warto podkreślić, iż mediana jako miara pozycyjna jest niewrażliwa na wartości nietypowe (odstające, ekstremalne) rozkładu, jej wartość nie zależy tym samym od wartości krańcowych rozkładu badanej cechy.
Aktualnie podwyżek wysokości grzywien dokonali również Niemcy. Podwyżki za niektóre wykroczenia drogowe wzrosły około dwukrotnie. Nowy katalog grzywien: https://www.bussgeldkatalog.org/news/neuer-bussgeldkatalog-vom-bundesrat-beschlossen-weg-frei-fuer-neue-bussgelder-4990594/
Grzywny za prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu, w Polsce, podlegają postepowaniu sądowemu. Grzywny za przekroczenia prędkości i nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych dotyczą tylko grzywien nakładanych w trybie administracyjnym (mandaty). W przypadku postępowań sądowych maksymalna wysokość może wynieść 30 000 zł, czyli przy uwzględnieniu PPS, 9390 Euro.
Wysokość grzywien w niektórych krajach uzależniona jest od terminu dokonania zapłaty. Przykładowo:
* We Włoszech płatność w ciągu 5 dni od powiadomienia redukuje wysokość grzywny o 30%, płatność powyżej 60 dnia oznacza konieczność zapłacenia pełnej kwoty i wystawienie tytułu egzekucyjnego, dalsze przekroczenie terminu o więcej niż 6 miesięcy powoduje 10% zwyżkę za każdy semestr zwłoki. Czyli minimalna wysokość, opłaconej w ciągu 5 dni, grzywny za przekroczenie prędkości o 31 km/h wynosi równowartość ok 556 zł. Jest to ok. 49% minimalnej grzywny (według projektu) za identyczne wykroczenie w Polsce. We Włoszech wysokość grzywien jest o 1/3 wyższa w przypadku przekraczania prędkości w godzinach od 22:00 do 7:00. Szczególnie dotkliwe sankcje grożą za udział w nielegalnych wyścigach „każdy, kto bez zezwolenia zgodnie z artykułem 9 organizuje, promuje, kieruje lub w inny sposób ułatwia zawody sportowe przy użyciu pojazdów mechanicznych, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech i karze grzywna w wysokości od 25 000 euro do 100 000 euro. Ta sama kara dotyczy każdego, kto weźmie udział w nieautoryzowanym konkursie.
* We Francji płatność w ciągu 15 dni redukuje wysokość grzywny o 33% (ze 135 euro, do 90 euro), płatność powyżej 45 dnia oznacza podwyżkę o 278% (ze 135 euro do 375 euro). Uwzględniając PPS, we Francji minimalna grzywna za przekroczenie prędkości o 31 km/h stanowi ok. 30% wysokości przyjętej przez Sejm minimalnej wysokości grzywny za podobne wykroczenie.
* W Hiszpanii płatność w ciągu 20 dni (grzywna z DGT) daje 50% zniżki. Oznacza to, że do 20 dnia, wysokość grzywny za przekroczenie prędkości o 31 km/h, z uwzględnieniem PPS odpowiada ok. 725 zł (150 euro). To około 64% wysokości grzywny w przyjętym projekcie. Po upływie 20 dni, do 45 dniaobowiązuje płatność 100% wysokości grzywny. Po upływie tego terminu grzywna przechodzi do Państwowego Urzędu Administracji Podatkowej, który staje się odpowiedzialny za jej pobranie z 20% dopłatą.
Przestępstwem jest jazda z prędkością przekraczającą ustaloną prędkość 60 km/h na drogach miejskich i 80 km/h na drogach międzymiastowych.
Poza grzywnami za wykroczenia drogowe, w wielu krajach obowiązują również systemy punktów karnych i możliwość, za szczególnie niebezpieczne zachowania, zawieszenia uprawnień do prowadzenia pojazdów na określony czas. Wydaje się, że właśnie system punktów karnych w sposób najbardziej efektywny wpływa na zachowania kierujących pojazdami mechanicznymi.
Podsumowanie
Po wejściu w życie przyjętych przez Sejm zmian w kodeksie wykroczeń, grzywny w Polsce będą należały do najwyższych w całej Unii Europejskiej. Mediana zarobków netto w Polsce wynosi ok. 3000 zł miesięcznie, natomiast w 2022 r. minimalne wynagrodzenie netto, w pełnym wymiarze godzin, ma wynieść ok. 2200 zł. Wynika z tego, że najniższy mandat za przekroczenie prędkości o 31 km/h wyniesie ok. 27% mediany zarobków i ponad 36% wynagrodzenia minimalnego netto. Natomiast najwyższa grzywna w postępowaniu mandatowym (bez recydywy), to już 167% mediany wynagrodzeń netto i 227% najniższego wynagrodzenia netto. Jeszcze wyższe obciążenia będą dotyczyły prowadzenia pojazdów mechanicznych po użyciu alkoholu. W tym przypadku grzywna będzie wynosiła od 83% do aż 1000% mediany wynagrodzeń netto i od 114% do 1364% najniższego wynagrodzenia netto. Takiego stosunku wysokości grzywien w postępowaniu mandatowym do wynagrodzeń nie ma nigdzie w Europie.
Uwzględniając wyniki badań dotyczących wpływu podnoszenia kar finansowych na zachowania kierujących pojazdami mechanicznymi, efekt przyjętych przez Sejm wysokości kar finansowych za wybrane wykroczenia drogowe, może być przeciwny do zamierzonego, szczególnie w kilkuletniej perspektywie.
Dodatkowe wątpliwości związane są z faktem, że „szczególne” rozwiązania dotyczą wyłącznie wybranych wykroczeń w ruchu drogowym, a nie tych, które można wiązać z głównymi przyczynami i rodzajami wypadków drogowych. Ustalając dolną granicę grzywien, ustawodawca całkowicie pominął, zarówno wykroczenia polegające na nieustąpieniu pierwszeństwa przejazdu na skrzyżowaniach, jak i nieutrzymywaniu, na drogach szybkiego ruchu, odstępu między pojazdami. Podobnie niezrozumiały jest fakt, że za wykroczenie opisane w art. 84 kodeksu wykroczeń - Art. 84. Kto wbrew obowiązkowi nie oznacza w sposób odpowiadający wymaganiom i łatwo dostrzegalny, zarówno w dzień, jak i w porze nocnej, jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia lub przedmiotu znajdujących się na drodze lub też miejsca prowadzonych robót, jeżeli to może zagrozić bezpieczeństwu ruchu albo utrudnić ruch na drodze, podlega karze aresztu albo grzywny, ustawodawca w dalszym ciągu pozostawił maksymalna wysokość grzywny do 5000 zł.
Pytanie: Czy głównym celem rządu była poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego?
Janusz Popiel, prezes Stowarzyszenia ALTER EGO (fot. Jolanta Michasiewicz)
