Kontynuując temat przejść dla pieszych, dla wytrwałych poniżej zamieszczam opracowany przeze mnie przed laty raport w tym zakresie.*)
STAN PRAWNY W POLSCE
Aktualny stan prawny wyznaczony jest w Polsce według przepisów prawa międzynarodowego, do którego umownie można zaliczyć także ustawodawstwo Unii Europejskiej oraz przepisami prawa krajowego.
Prawo międzynarodowe i unijne
W obowiązującym w Polsce porządku prawnym, ratyfikowane umowy międzynarodowe są nadrzędne wobec ustawodawstwa krajowego. W zakresie ruchu drogowego Polska przystąpiła i ratyfikowała szereg umów, wśród których należy wymienić (jako te, które odnoszą się do przejść dla pieszych) następujące akty prawa międzynarodowego:
- Konwencja o ruchu drogowym, protokół w sprawie znaków i sygnałów drogowych oraz akt końcowy, podpisane w Genewie dnia 19 września 1949 r.
- Konwencja o ruchu drogowym, sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r., oraz
- Konwencja o znakach i sygnałach drogowych, sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r.
Ze względu na późniejsze postanowienia Konwencji sporządzonych w Wiedniu, przy analizie prawa międzynarodowego odnoszącego się do problematyki przejść dla pieszych pominięta została pierwsza z wymienionych umów międzynarodowych, tj.: Konwencja o ruchu drogowym, protokół w sprawie znaków i sygnałów drogowych oraz akt końcowy, podpisane w Genewie dnia 19 września 1949 r.
Zgodnie z polskim prawem krajowym warunkiem koniecznym obowiązywania umowy międzynarodowej w krajowym porządku prawnym jest jej publikacja. Dlatego też przy dalszej analizie prawa międzynarodowego odnoszącego się do problematyki przejść dla pieszych uwzględniony został tekst Konwencji o ruchu drogowym, sporządzonej w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. oraz Konwencji o znakach i sygnałach drogowych, sporządzonej w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. opublikowany w Dzienniku Ustaw z 1988 r. Nr 5. Należy przy tym zaznaczyć, iż polskie właściwe władze nie spowodowały publikacji zmian w obu Konwencjach przyjętych po 1988 roku. Zmiany przyjęte po tym terminie formalnie nie obowiązują w polskim porządku prawnym!
Odnosząc się do przepisów Unii Europejskiej (Rozporządzenia oraz Dyrektywy) obowiązujących w Polsce lub wiążących nasze państwo na mocy art. 288 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską należy stwierdzić, iż nie odnoszą się one do problematyki przejść dla pieszych.
Konwencja o ruchu drogowym, sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. (Dz.U. z 1988 r. Nr 5, poz. 40 i 44)
Przepisy Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. określają wymagane zachowanie pieszych przy przekraczaniu przez jezdnię po przejściu dla pieszych oraz wymagane zachowanie kierujących wobec pieszych.
I. Pieszy
Zasady przekraczania przez pieszych jezdni po przejściu dla pieszych określa art. 20 ust. 6 Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. Zgodnie z tym przepisem pieszy:
- powinien wejść na jezdnię tylko przy zachowaniu szczególnej ostrożności,
- powinien korzystać z przejścia dla pieszych, jeżeli znajduje się ono w pobliżu (przy czym Konwencja nie daje wytycznych w zakresie odległości o jaką odległość chodzi, pod pojęciem „w pobliżu”,
- nie powinien wchodzić na jezdnię bez uwzględnienia odległości i szybkości zbliżających się pojazdów,
- jeżeli rozpoczął przechodzenie przez jezdnię, nie powinien go przedłużać, zwalniać kroku lub zatrzymywać się na jezdni, jeżeli to nie jest konieczne
- jeżeli przejście jest wyposażone w sygnały świetlne dla pieszych, jest obowiązany podporządkować się wskazaniom podawanym przez sygnały świetlne,
- jeżeli przejście nie jest wyposażone w sygnały świetlne dla pieszych, a ruch pojazdów jest kierowany sygnałami świetlnymi ruchu lub przez funkcjonariusza kierującego ruchem, nie powinien wkraczać na jezdnię dopóty, dopóki sygnał świetlny ruchu lub podawany przez funkcjonariusza kierującego ruchem nie wskazuje, że pojazdy mają prawo przejazdu
Jednocześnie – zgodnie z art. 20 ust. 7 Konwencji - Umawiające się Strony lub ich organy terenowe mogą ustanowić surowsze postanowienia dla pieszych przechodzących przez jezdnię.
II. Kierujący
Zachowanie kierujących wobec pieszych korzystających z przejścia dla pieszych określa art. 21 Konwencji o ruchu drogowym z 1968 r. Zgodnie z tym przepisem kierujący pojazdem:
- w przypadku przejść o ruchu nieregulowanym przez sygnalizację świetlną lub uprawnioną osobę:
1. powinien zbliżać się do tego przejścia z odpowiednio zmniejszoną szybkością, aby nie narażać na niebezpieczeństwo pieszych, którzy znajdują się na przejściu lub wchodzą na nie;
2. powinien w razie potrzeby zatrzymać się w celu przepuszczenia pieszych.
3. w przypadku przejść o ruchu regulowanym przez sygnalizację świetlną lub przez uprawnioną osobę:
4. jest obowiązany zatrzymać się, gdy sygnał zabrania jazdy,
5. nie powinien uniemożliwiać ani utrudniać ruchu pieszym znajdującym się na przejściu i przekraczającym je w warunkach ustalonych w art. 20 Konwencji.
- w przypadku skręcania w inną drogę, przy wjeździe na którą znajduje się przejście dla pieszych, powinien jechać powoli, a nawet zatrzymać się w celu umożliwienia przejścia pieszym znajdującym się już na przejściu lub wchodzącym na to przejście.
Jednocześnie – zgodnie z 21 ust. 3 Konwencji – Umawiające się Strony lub ich organy terenowe mogą zobowiązać kierujących pojazdami do zatrzymania się, gdy:
- piesi znajdują się na przejściu dla pieszych, albo
- wchodzą na przejście
przy zachowaniu warunków określonych w art. 20 Konwencji.
Dodatkowo zachowanie kierującego określa art. 11 ust. 9 Konwencji zgodnie, z którym kierujący:
- powinien jechać z dostatecznie zmniejszoną szybkością umożliwiającą natychmiastowe zatrzymanie pojazdu, jeżeli pieszy znajduje się na przejściu.
- nie powinien wyprzedzać innego pojazdu zbliżającego się do przejścia dla pieszych, albo pojazdu zatrzymanego bezpośrednio przed tym przejściem,
Jednocześnie ten sam przepis art. 11 ust. 9 Konwencji pozwala Stronom lub ich organom terenowym na wprowadzenie zakazu wyprzedzania w określonej odległości od przejścia dla pieszych lub nałożenia surowszych wymagań na kierującego pojazdem, który zamierza wyprzedzać inny pojazd zatrzymany bezpośrednio przed przejściem.
Konwencja o ruchu drogowym określa także zasady zatrzymywania i postoju pojazdu w pobliżu przejścia dla pieszych. I tak zgodnie z art. 23 ust. 3 lit. a pkt i Konwencji jakiekolwiek zatrzymanie i jakikolwiek postój pojazdu na jezdni jest zabroniony w odległości mniejszej niż 5 m przed przejściem dla pieszych i na przejściu dla pieszych.
Konwencja o znakach i sygnałach drogowych, sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 5 poz. 42 z późn. zm.)
Przepisy Konwencji o znakach i sygnałach drogowych określają m.in. znaki drogowe i sygnały świetlne stosowane na i przy przejściach dla pieszych, w tym ich znaczenie, zasady stosowanie, ogólne warunki techniczne.
I. Zasady ogólne stosowania Konwencji o znakach i sygnałach drogowych
Zgodnie z art. 3 ww. Konwencji Polska, jako jej Strona zobowiązała się nie używać nie używać innego znaku, symbolu lub oznaczenia, jeżeli konwencja przewiduje taki znak, symbol lub oznaczenie dla wskazania przepisu lub udzielenia informacji użytkownikom drogi.
Jeżeli Konwencja nie przewiduje znaku, symbolu lub oznaczenia dla wskazania przepisu lub udzielenia informacji użytkownikom drogi, Polska może do tych celów używać znaku, symbolu lub oznaczenia według własnego uznania, pod warunkiem, że ten znak, symbol lub oznaczenie nie zostały już przewidziane w konwencji w innym znaczeniu oraz że odpowiadają one określonemu w niej systemowi.
Polska może w celach doświadczalnych i przejściowo, odstąpić na niektórych odcinkach dróg od postanowień Konwencji w celu udoskonalenia techniki regulacji ruchu i biorąc pod uwagę celowość przeprowadzania doświadczeń przed proponowaniem zmian do Konwencji.
Polska nie jest obowiązana do przyjęcia wszystkich rodzajów znaków i oznaczeń określonych w Konwencji. Polska jest zobowiązana do ograniczenia liczby stosowanych rodzajów znaków i oznaczeń do ściśle potrzebnej liczby.
II. Znaki drogowe
Sposób oznakowania przejść dla pieszych określają przepisy art. 20 i art. 27 ust. 4 Konwencji.
Oznakowanie pionowe przejść dla pieszych
Zgodnie z przepisem art. 20 na przejściach dla pieszych umieszcza się znak informacyjny E 11a lub E 11b. Jego stosowanie jest fakultatywne. Należy przy tym wskazać, iż co do zasady Znak E 11b nie powinien być obecnie stosowany.
Zasady konstrukcji tych znaków określa załącznik nr 5 do Konwencji w części E „Przejście dla pieszych”. Zgodnie z tym załącznikiem znak E 11a "Przejście dla pieszych" jest używany dla wskazania pieszym i kierującym miejsca przejścia dla pieszych, przy czym znakiem tym jest tarcza jest barwy niebieskiej lub czarnej, trójkąt jest biały lub żółty, a symbol jest czarny lub ciemnoniebieski; symbol jest symbolem „A, 11” określonym w załączniku 9 do Konwencji.
Oznakowanie poziome przejść dla pieszych
Zgodnie z przepisem art. 27 ust. 4 Konwencji w celu oznakowania przejść dla pieszych pożądane jest wyznaczenie na jezdni szerokich pasów równoległych do osi jezdni.
Zasady konstrukcji oznakowania przejść dla pieszych określa Załącznik 8 w Rozdziale III „Oznaczenia poprzeczne” pod lit. D „Przejścia dla pieszych” w pkt 37.
Zgodnie z tymi postanowieniami Odstęp między pasami, które wyznaczają przejścia dla pieszych powinien być, co najmniej równy szerokości tych pasów i nie przekraczać podwójnej ich szerokości. Całkowita szerokość odstępu i pasa powinna się mieścić pomiędzy 0,80 m i 1,40 m.
Zaleca się, aby szerokość przejścia dla pieszych wynosiła co najmniej 2,5 m na drogach, na których szybkość jest ograniczona co najmniej do 60 km na godzinę (rysunek A-36).
Na drogach, na których dopuszczalna prędkość jest większa, minimalna szerokość przejścia dla pieszych powinna wynosić 4 m. Ze względu na bezpieczeństwo przejścia dla pieszych na tych drogach powinny być wyposażone w światła sygnalizacyjne.
Jednocześnie z ogólnych przepisów załącznika 8 wynika, iż:
- znaki na jezdni (oznaczenia drogi) powinny być sporządzane z materiału nie powodującego poślizgu i nie powinny wystawać ponad poziom jezdni więcej niż 6 mm (rozdział 1 pkt 1)
- jeżeli do znakowania używane są bolce lub podobne urządzenia, nie powinny one wystawać ponad poziom jezdni więcej niż 1,5 cm (lub więcej niż 2,5 cm w razie stosowania bolców ze światłami odblaskowymi); ich zastosowanie powinno odpowiadać wymaganiom bezpieczeństwa ruchu (rozdział 1 pkt 1).
- ze względu na kąt, pod jakim kierujący widzi oznaczenia na jezdni, oznaczenia poprzeczne powinny być szersze niż oznaczenia podłużne (rozdział 8 pkt 29).
Oznakowanie uprzedzające o przejściu dla pieszych
W celu uprzedzenia kierującego o przejściu dla pieszych mogą być stosowane znaki ostrzegawcze. Ogólne zasady ich stosowania określa art. 9 Konwencji stanowiąc m.in. iż:
- liczba znaków ostrzegawczych nie powinna być bez potrzeby zwiększana; należy je umieszczać dla uprzedzenia o niebezpiecznych odcinkach drogi, które trudno jest zawczasu zauważyć kierującemu, zachowującemu należytą ostrożność (art. 9 ust. 2),
- znaki ostrzegawcze należy umieszczać w takiej odległości od niebezpiecznego miejsca, która zapewni ich najlepszą skuteczność zarówno w dzień, jak i w nocy, uwzględniając przy tym warunki drogowe i warunki ruchu, w szczególności zwykle stosowaną szybkość pojazdów i odległość, z jakiej znak jest widoczny (art. 9 ust. 3).
Zasady konstrukcji znaków ostrzegawczych, z wyjątkiem niektórych znaków niezwiązanych z przejściem dla pieszych, określa załącznik nr 1 do Konwencji.
Zgodnie z wymaganiami określonymi w części A „Wzory znaków ostrzegawczych” znak ostrzegawczy powinien być zgodny ze wzorem Aa określonym w załączniku nr 9 do Konwencji. Wzór „Aa” jest trójkątem równobocznym, którego jeden bok jest poziomy, a przeciwległy wierzchołek skierowany ku górze; tło jest białe lub żółte, obrzeże czerwone.
Symbole umieszczone na tych znakach są czarne lub ciemnoniebieskie, chyba że ich opisy ustalają inaczej. Bok znaku Aa o normalnych wymiarach ma około 0,90 m; bok znaku „Aa” o małych wymiarach powinien mieć co najmniej 0,60 m.
Zgodnie z przepisem pkt 11 załącznika nr 1 do Konwencji część B. „Symbole znaków ostrzegawczych i przepisy dotyczące stosowania tych znaków” w celu uprzedzenia o zbliżaniu się do przejścia dla pieszych należy stosować symbol „A,11a” określony w załączniku nr 9 do Konwencji. Symbol ten może być umieszczony odwrotnie.
I. Sygnały świetlne
Sygnały przeznaczone wyłącznie dla pieszych, stosowane na przejściach dla pieszych definiuje art. 24 Konwencji. Zgodnie z tym przepisem sygnały świetlne przeznaczone dla pieszych powinny być systemu dwubarwnego - czerwone i zielone. Oznaczają one:
- niemigające światło zielone - zezwolenie na przejście,
- niemigające światło czerwone - zakaz wchodzenia na jezdnię,
- migające światło czerwone - że czas, w którym piesi mogą przechodzić przez jezdnię, już wkrótce się skończy i za chwilę zapali się światło czerwone
Nigdy nie należy zapalać dwóch świateł równocześnie.
Światła powinny być rozmieszczone pionowo - czerwone światło powinno zawsze znajdować się u góry, a zielone światło - zawsze u dołu. Czerwone światło powinno mieć kształt stojącego pieszego lub stojących pieszych, a zielone światło - kształt idącego pieszego lub idących pieszych.
Sygnały świetlne przeznaczone dla pieszych powinny być tak zaprojektowane i umieszczone, aby wykluczały wszelką możliwość pomylenia ich przez kierujących z sygnałami świetlnymi przeznaczonymi do kierowania ruchem pojazdów.
Polskie prawo krajowe
Zachowanie uczestników ruchu drogowego na przejściach dla pieszych i w ich pobliżu, znaczenie znaków i sygnałów drogowych stosowanych w związku z przejściem dla pieszych, warunki techniczne oraz zasady stosowania tych urządzeń określają przepisy:
- ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2012 r. poz. 1137 z późn. zm.),
- rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 170, poz. 1393 z późn. zm.), oraz
- rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r.w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U z 2003 r. Nr 220, poz. 2181 z późn. zm.)
I. Pieszy
Wymagane zachowanie pieszych na przejściach dla pieszych oraz znaki i sygnały drogowe z tym związane określają przepisy art. 13 i 14 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym oraz § 47 ust. 1 i 5, § 88 ust. 1 oraz § 98 ust. 2 rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych.
Zgodnie z przepisem art. 13 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym pieszy przechodząc przez jezdnię lub torowisko jest obowiązany korzystać z przejścia dla pieszych. Pieszy znajdujący się na tym przejściu ma pierwszeństwo przed pojazdem.
Przejście dla pieszych zdefiniowane jest w art. 2 pkt 11 Prawa o ruchu drogowym, jako powierzchnia jezdni, drogi dla rowerów lub torowiska przeznaczona do przechodzenia przez pieszych i oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi.
Znakami drogowymi stosowanymi do oznakowania przejścia dla pieszych są:
- pionowy znak informacyjny D-6 „przejście dla pieszych” (§ 47 ust. 1 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych),
- pionowy znak informacyjny D-6b „przejście dla pieszych i przejazd dla rowerzystów” (§ 47 ust. 3 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych),
- poziomy znak P-10 „przejście dla pieszych” (§ 88 ust. 1 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych).
Dodatkowo pod znakiem D-6 lub D-6b może być umieszczona tabliczka T-27 wskazująca, że przejście dla pieszych jest szczególnie uczęszczane przez dzieci (§ 47 ust. 5 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych)
Wzory znaków D6, D6b, P-10 i tabliczki T-27 określa załącznik do rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych.
W przypadku drogi dwujezdniowej lub drogi jednojezdniowej rozdzielonej wysepką lub za pomocą innych urządzeń przejście na każdej jezdni lub z każdej strony wysepki uważa się za przejście odrębne (art. 13 ust. 7 Prawa o ruchu drogowym).
Jako wyjątek od zasady korzystania z przejścia dla pieszych - zgodnie z art. 13 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym - przechodzenie przez jezdnię poza przejściem dla pieszych jest dozwolone:
- jeżeli odległość od przejścia przekracza 100 m,
- na skrzyżowaniu.
Odstępstwo to nie dotyczy drogi dwujezdniowej lub po której kursują tramwaje po torowisku wyodrębnionym z jezdni, położonej na obszarze zabudowanym (art. 13 ust. 5 Prawa o ruchu drogowym).
Przy przechodzeniu przez przejście dla pieszych pieszy:
- jest obowiązany zachować szczególną ostrożność (art. 13 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym)
- nie może wchodzić na jezdnię bezpośrednio przed jadący pojazd (art. 14 pkt 1 lit. a Prawa o ruchu drogowym),
- nie może wchodzić na jezdnię spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi (art. 14 pkt 1 lit. b Prawa o ruchu drogowym),
- nie może zwalniać kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez jezdnię lub torowisko (art. 14 pkt 3 Prawa o ruchu drogowym),
- nie może przebiegać przez jezdnię (art. 14 pkt 4 Prawa o ruchu drogowym).
Jeżeli ruch pieszych regulowany jest na przejściu dla pieszych za pomocą sygnalizacji świetlnej to zgodnie z § 98 ust. 2 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych, sygnały świetlne dla pieszych nadaje sygnalizator S-5 i oznaczają one:
- sygnał zielony - zezwolenie na wejście na przejście dla pieszych,
- sygnał zielony migający - że za chwilę zapali się sygnał czerwony i pieszy jest obowiązany jak najszybciej opuścić przejście,
- sygnał czerwony - zakaz wejścia na przejście.
Wzór sygnalizatora S-5 określa załącznik do rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych.
II. Kierujący pojazdem
Zachowanie kierującego pojazdem na, przed i za przejściem dla pieszych oraz znaki i sygnały drogowe z tym związane określają przepisy art. 26 i art. 49 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym oraz § 3 ust. 1, § 8 ust. 1, § 47 ust. 4, § 89 ust. 3 i § 95 ust. 1-2 rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych.
Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejścia dla pieszych jest obowiązany:
- zachować szczególną ostrożność (art. 26 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym),
- ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu (art. 26 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym),
- zmniejszyć prędkość tak, aby nie narazić na niebezpieczeństwo pieszych znajdujących się w tych miejscach lub na nie wchodzących, jeżeli przejście jest oznakowane znakiem D-6 i D-6b (§ 47 ust. 4 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych),
- zatrzymać pojazd w celu umożliwienia przejścia osoby niepełnosprawnej, używającej specjalnego znaku, lub osoby o widocznej ograniczonej sprawności ruchowej (art. 26 ust. 7 Prawa o ruchu drogowym),
- powstrzymać się od wyprzedzania pojazdu na przejściu dla pieszych i bezpośrednio przed nim, z wyjątkiem przejścia, na którym ruch jest kierowany (art. 26 ust. 3 pkt 1 Prawa o ruchu drogowym),
- powstrzymać się od omijania pojazdu, który jechał w tym samym kierunku, lecz zatrzymał się w celu ustąpienia pierwszeństwa pieszemu (art. 26 ust. 3 pkt 2 Prawa o ruchu drogowym).
Jeżeli ruch na przejściu dla pieszych regulowany jest sygnalizacją świetlną, sygnały świetlne dla kierujące pojazdem nadaje sygnalizator S-1, a nadawane sygnały świetlne - zgodnie z § 95 ust. 1 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych - oznaczają:
- sygnał zielony - zezwolenie na wjazd za sygnalizator,
- sygnał żółty - zakaz wjazdu za sygnalizator, chyba że w chwili zapalenia tego sygnału pojazd znajduje się tak blisko sygnalizatora, że nie może być zatrzymany przed nim bez gwałtownego hamowania; sygnał ten oznacza jednocześnie, że za chwilę zapali się sygnał czerwony,
- sygnał czerwony - zakaz wjazdu za sygnalizator,
- sygnały czerwony i żółty, nadawane jednocześnie - zakaz wjazdu za sygnalizator; sygnały te oznaczają także, że za chwilę zapali się sygnał zielony.
Sygnał zielony nie zezwala na wjazd za sygnalizator, jeżeli ruch pojazdu utrudniłby opuszczenie jezdni pieszym (§ 95 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych).
Miejsce zatrzymania pojazdu przed przejściem dla pieszych wskazuje znak P-14 „linia warunkowego zatrzymania złożona z prostokątów” (§ 89 ust. 3 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych).
O zbliżaniu się do przejścia dla pieszych kierujących ostrzega znak A-16 „przejście dla pieszych”, o czym stanowi przepis § 8 ust. 1 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych. Zgodnie z § 3 ust. 1 ww. rozporządzenia zobowiązuje on uczestników ruchu do zachowania szczególnej ostrożności.
Odległość znaku A-16 wynosi od 150 m do 300 m na drogach, na których dopuszczalna prędkość pojazdów przekracza 60 km/h, a do 100 m na pozostałych drogach (§ 3 ust. 2 rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych).
Wzory sygnalizatora S-1, znaku P-14 i znaku A-16 określa załącznik do rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych.
Dodatkowo, zgodnie z art. 49 ust. 1 pkt 2 kierującemu pojazdem zabrania się zatrzymywania pojazdu na przejściu dla pieszych oraz w odległości mniejszej niż 10 m przed tym przejściem. Na drodze dwukierunkowej o dwóch pasach ruchu zakaz ten obowiązuje także za tym przejściem.
III. Warunki techniczne dla znaków i sygnałów drogowych
Warunki techniczne dla znaków i sygnałów drogowych określają przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U z 2003 r. Nr 220, poz. 2181 z późn. zm.). Normy mające zastosowanie dla przejść dla pieszych określone są:
- w załączniku nr 1 do rozporządzenia pod liczbami porządkowymi: lp. 1.2.1 lit. a, lp. 2.2.18, lp. 5.2.6, lp. 5. 2. 13. 2
- w załączniku nr 2 do rozporządzenia pod liczbami porządkowymi: lp. 1.2, lp. 2. 2. 1. 8, lp. 4.1, lp. 4.2.1, lp. 4.2.5, lp. 4.2.6.2, lp. 4.2.6.3, lp. 5.2.1, lp. 6.1, lp. 7.1, lp. 7. 6. 2. 4, lp. 7. 6. 2. 6, lp. 7. 6. 2. 10, lp. 7. 6. 2. 12, lp. 7.6.2.13, lp. 7. 6. 3. 4 oraz lp. 7.8
- w załączniku nr 3 do rozporządzenia pod liczbami porządkowymi: lp. 3.2.6, lp. 3.2.7, lp. 3.3.5.1, lp. 3.3.5.2, lp. 3.3.5.3, lp. 3.3.5.4, lp. 3.3.5.5, lp. 4.2.4, lp. 4.3, lp. 5.1, lp. 5.2.2, lp. 5.2.9, lp. 5.2.11, lp. 5.2.12, lp. 6. 2. 1. 1, lp. 6.2.2, lp. 6.2.8, lp. 6.2.9, lp. 6.3.1, lp. 6. 3. 2. 2, lp. 6.3.3, lp. 6.3.4, lp. 7.2.2, lp. 7.3.1, lp. 7.3.2, lp. 8.2, lp. 8.3.2 oraz lp. 8.3.3
w załączniku nr 4 do rozporządzenia pod liczbami porządkowymi: lp. 2.5, lp. 5.4 oraz lp. 8.1.
STAN PRAWNY W INNYCH PAŃSTWACH EUROPEJSKICH
Rozwiązania stosowane w innych państwach europejskich nie zobowiązują polskiego ustawodawcy do zastosowania analogicznych rozwiązań w polskim prawie krajowym. Krajowy ustawodawca powinien uwzględniać w pierwszej kolejności krajowe uwarunkowania (stan i rodzaj infrastruktury drogowej, realną możliwość egzekwowania stanowionego prawa, stopień świadomości i akceptacji społecznej dla proponowanych rozwiązań, faktyczne zachowania uczestników ruchu drogowego itp.) oraz zobowiązania wynikające z prawa międzynarodowego. Oczywiście nie oznacza to, że zastosowane rozwiązania o charakterze normatywnym nie mogą być wykorzystywane, jako przekłady dobrej praktyki. Dlatego wykonywanie analiz w tym zakresie powinno być jednym z zadań polskich władz odpowiedzialnych za BRD.
Takie działania podjęła Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, która 13 czerwca 2013 roku opublikowała „Raport dotyczący ochrony pieszych w pobliżu i na wyznaczonych przejściach przez jezdnię w wybranych 15 krajach europejskich”. http://www.krbrd.gov.pl/download/pdf/Raport_KRBRD_ochrona_pieszych_na_przejsciach_2013.pdf
W raporcie przeanalizowano krajowe przepisy ruchu drogowego w Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechach, Danii, Francji, Holandii, Niemczech, Norwegii, Polsce, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii i na Węgrzech.
Niestety w opracowanym na zlecenie KR BRD raporcie zabrakło analizy przepisów określających wymagane zachowanie pieszych, ograniczając się jedynie do norm prawnych odnoszących się wyłącznie do kierujących pojazdami.
I tak dla we Francji raport poddaje analizie jedynie Article R415-11 Code de la route (Kodeks drogowy) /wymagane zachowanie kierującego w zakresie ustępowania pierwszeństwa pieszym na przejściach/, kompletnie pomijając przepisy:
- Article R412-37 /obowiązek uwzględnienia przez pieszego widoczności, odległości i szybkości pojazdu; obowiązek przechodzenia po przejściu dla pieszych lub przedłużeniu chodnika/
- Article R412-38 /zasady ruchu na przejściach dla pieszych regulowanych/
- Article R412-39 /zasady przechodzenia przez jezdnię oraz przez skrzyżowanie/
- Article R412-40 /zasady przechodzenia przez jezdnię przedzieloną wysepką lub azylem dla pieszych/
Dlatego też nieuwzględnienie w relacjach „pieszy – kierujący” komplementarnych regulacji prawnych jest poważnym błędem metodologicznym i nie pozwala na sformułowanie pełnych wniosków, co do najlepszych praktyk w zakresie rozwiązań normatywnych.
Niemniej na podstawie raportu można stwierdzić, iż duża część państw europejskich skorzystała z fakultatywnego przepisu art. 21 ust. 3 Konwencji o ruchu drogowym, sporządzonej w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r., pozwalającego na wprowadzenie obowiązku zatrzymania się, gdy:
- piesi znajdują się na przejściu dla pieszych, albo
- wchodzą na przejście.
Raport niestety nie pokazuje, że zgodnie z ww. art. 21 Konwencji, wprowadzony w państwach europejskich obowiązek ustąpienia pierwszeństwa pieszym wkraczającym na jezdnię, nie oznacza automatycznie bezwzględnego prawa do przechodzenia dla pieszych. Muszą oni bowiem każdorazowo przed wejściem zachować szczególną ostrożność i nie powinni wchodzić na jezdnię na jezdnię uwzględnić bez uwzględnienia odległości i szybkości zbliżających się pojazdów (art. 20 ust. 6 Konwencji). Ten ostatnich wymóg dotyczy przejść dla pieszych o ruchu nieregulowanym sygnalizacją świetlną lub za pomocą sygnałów nadawanych przez uprawnioną osobę.
WNIOSKI DE LEGE FERENDA
Obowiązujące w Polsce przepisy należy uznać za zasadniczo zgodne z przepisami prawa międzynarodowego. Niemniej wzorem innych państw europejskich można rozważyć zmianę przepisu art. 26 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym tak, aby kierujący pojazdem był zobowiązany ustąpić pierwszeństwa także pieszemu wchodzącemu na przejście dla pieszych, a nie tylko znajdującemu się na tym przejściu.
Wprowadzenie takiej zasady wymagałoby jednak znacznego vacatio legis, gdyż przed jego wejściem w życie powinno się:
- zmienić warunki techniczne dla znaków i sygnałów drogowych w celu ustanowienia zasady, iż na drogach poza obszarem zabudowanym oraz na drogach dwujezdniowych o podwyższonej dopuszczalnej prędkości położonych na obszarze zabudowanym, dojazd do przejścia poprzedzony jest znakiem ograniczającym prędkość do 50 km/h (dotyczy to wyłącznie przejść dla pieszych o ruchu nieregulowanym);
- zmienić organizację ruchu na ww. przejściach dla pieszych zgodnie ze zmienionymi warunkami technicznymi,
- przeprowadzić szeroką kampanię medialną na temat nowo wprowadzanej zasady,
- przygotować zmianę taktyki oraz organizacji działania służb kontrolnych w celu egzekucji nowo wprowadzonych zasad (zintensyfikowanie kontroli na przejściach dla pieszych w okresie roku od dnia wprowadzenia nowej zasady).
Ponadto istniejący w Polsce zakaz wchodzenie przez pieszego bezpośrednio przed nadjeżdżający pojazd wydaje się być cokolwiek niewystarczający w świetle przepisu Konwencji o ruchu drogowym oraz rozwiązań istniejących w innych państwach europejskich. Dlatego zasadnym byłaby zmiana (rozszerzenie) przepisu art. 14 pkt 1 lit. a Prawa o ruchu drogowym w celu wprowadzenia dla pieszego „zakazu wchodzenia na jezdnię bez uwzględnienia przez pieszego widoczności, odległości i prędkości nadjeżdżającego pojazdu, a w szczególności zakazu wchodzenia bezpośrednio pod jadący pojazd”.
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż obowiązujące Polskę prawo międzynarodowe oraz polskie przepisy prawa krajowego, nie przewidują odrębnych zasad ruchu drogowego lub szczególnych rozwiązań związanych z oznakowaniem i stosowaniem urządzeń bezpieczeństwa ruchu w pobliżu szkół w godzinach nauki szkolnej. Wydaje się to być poważnym problemem. Pomimo możliwości oznakowania tych miejsc znakami ostrzegawczymi oraz pomimo wprowadzonej w Polsce możliwości nadzoru nad przejściami dla pieszych przez specjalnie przeszkolone osoby uprawnione do zatrzymywania pojazdów, wydaje się być rzeczą zasadną wprowadzenie możliwości używania organizacji ruchu ograniczającej prędkość do 25 km/h w czasie, gdy dzieci idą do lub ze szkoły.
Maciej Wroński
*) Artykuł został opracowany w roku 2015. Redakcja tyg. PRAWO DROGOWE@NEWS uznała, iż stanowi niezwykle ważny głos w dyskusji poświęconej bezpieczeństwu pieszego na przejściach dla pieszych. Celem dzisiejszej publikacji jest wskazanie na złożoność podnoszonego problemu. Wobec powyższego redakcja nie dokonała jakichkolwiek zmian i uzupełnień wersji pierwotnej, w tym także odwołań do aktów prawnych i dokumentów w nim cytowanych. (jm)
